امام هادی (علیه السلام)

معیار هدایت در اسلام، قرآن و عترت است. شناخت حجت خدا و انطباق افکار و اعمال با آن، ضامن مصونیت از گمراهی است. بزرگان شیعه مانند عبدالعظیم حسنی و عثمان بن سعید، با تبعیت از امامان (علیهم‌السلام) به اعتبار و حجیت رسیدند. ما نیز باید خود را با معیار اهل بیت (علیهم‌السلام) بسنجیم.

بی‌نیازی در رضایت به آنچه کافی است نهفته است. انسان اسیر آرزوهای بی‌پایان خود است و حرص و طمع او را از آرامش بازمی‌دارد. قناعت، روح را غنی می‌کند و توانگری واقعی در دل رضایت است، نه در انباشت مال. آرزوی بی‌پایان، سراب و فریبنده است، اما قناعت، آزادی می‌آورد.

حسد، صفتی ناپسند است که نه‌تنها به محسود آسیبی نمی‌رساند، بلکه حسود را از آرامش و محبوبیت محروم می‌کند. حسد آشکار می‌شود و ریشه بسیاری از دشمنی‌هاست. در مقابل، غبطه راهی مثبت است که انسان به جای آرزوی زوال نعمت دیگران، خواهان نعمتی مشابه می‌شود.

هم‌نشینی با افراد گمراه، حتی بدون تأثیرپذیری از عقاید آنان، می‌تواند پیامدهای ناگواری داشته باشد. امام هادی (علیه‌السلام) هشدار دادند که هنگام نزول عذاب الهی، همراهی با افراد منحرف موجب گرفتار شدن در سرنوشت آنان می‌شود، حتی اگر فرد خود نیت پاکی داشته باشد.

امام هادی (علیه‌السلام) در برابر ظلم و سخن‌چینی بریحه عباسی، با متانت و گذشت برخورد کردند و شکایت او را تنها به خدا سپردند. این رفتار امام، نشان‌دهنده روح بزرگ و صبر بی‌نظیر ایشان بود که در برابر دشمنی‌ها، اخلاق کریمانه را پیش می‌گرفتند.

انسانی که خود را کوچک و حقیر می‌شمارد، از هیچ کاری دریغ نمی‌کند و مرزهای اخلاق و کرامت انسانی را زیر پا می‌گذارد. امام هادی (علیه‌السلام) هشدار داده‌اند که از چنین افرادی برحذر باشیم. خودشناسی، راهی به سوی کرامت است و مانع سقوط به ورطه حقارت و تباهی می‌شود.

امام هادی (علیه‌السلام) در پاسخ به پرسش‌های یحیی بن اکثم، با استدلال قرآنی و منطقی، مسائلی چون علم آصف بن برخیا، سجده یعقوب و فرزندانش، خطاب آیه 94 یونس به پیامبر (ص) و علت بلندخوانی نماز صبح را تبیین فرمودند، تأکیدی بر دانش بی‌نظیر اهل بیت (ع).

متوکل، خلیفه عباسی، به بیماری سختی دچار شد که پزشکان از درمان آن ناتوان بودند. مادرش نذر کرد در صورت بهبودی، مبلغی به امام هادی (علیه السلام) تقدیم کند. با راهنمایی امام، جوش سر باز کرد و متوکل نجات یافت. اما او دوباره دشمنی کرد و شبانه خانه امام را تفتیش کرد.

مرگ، حقیقتی اجتناب‌ناپذیر است که انسان‌ها با دیدگاه‌های متفاوتی به آن می‌نگرند. برخی آن را پایان همه‌چیز می‌پندارند و از آن هراس دارند، در حالی که اهل ایمان، مرگ را دریچه‌ای به حیات جاودان می‌دانند. امام هادی (علیه‌السلام) مرگ را همچون گرمابه‌ای توصیف کردند که روح را از آلودگی‌های دنیا پاک می‌کند و آن را برای سعادت ابدی آماده می‌سازد.

امام هادی (علیه‌السلام) با کار و تلاش شخصی، اهمیت استقلال مالی را نشان دادند و تأکید کردند که پیامبران و امامان نیز برای روزی خود زحمت می‌کشیدند. سیره ایشان بیانگر ارزش خودکفایی و پرهیز از سربار بودن دیگران در زندگی اجتماعی است.

امام هادی (علیه‌السلام) در پاسخ به شکایت ابوهاشم از تنگدستی، او را به شکر نعمت‌های بزرگ‌تر مانند ایمان، سلامتی و قناعت دعوت کردند. این نگاه، ما را به دیدن داشته‌ها به‌جای کمبودها سوق می‌دهد و یادآور وعده الهی است که “با هر سختی، آسانی است.”

متوکل عباسی که از نفوذ امام هادی (علیه‌السلام) هراس داشت، او را به سامرا آورد. در بازرسی شبانه، امام را در حال عبادت یافتند. متوکل که در مجلس شراب بود، از امام خواست شعر بخواند. امام با اشعاری درباره فناپذیری دنیا، او و اطرافیانش را به گریه انداخت.

امام هادی (علیه‌السلام) فقیهی را که با دلیل، ناصبیان را شکست داده بود، بر سادات بنی‌هاشم مقدم داشت. در پاسخ به اعتراض آنان، به آیات قرآن استناد کرد که علم بر نسب برتری دارد. ایشان مقام مدافعان حریم ولایت را والا شمرد و ارزش علم و ایمان را تأیید فرمود.

ابوموسی از امام هادی (علیه‌السلام) خواست که متوکل را از ستم به او بازدارد. امام تنها دعا کردند و متوکل شبانه اموالش را بازگرداند. فتح بن خاقان با دیدن این معجزه، از امام تقاضای دعا کرد. امام فرمودند: دعای خالصانه، مخصوص کسانی است که به خدا و اهل‌بیت ایمان دارند.

امام هادی (علیه‌السلام) در دوره‌ای پرتلاطم، با زیرکی در برابر فشارهای خلفای عباسی، به‌ویژه متوکل، ایستادگی کرد. با تقویت شبکه وکالت، مبارزه با غلات و شرکت در مناظرات علمی، از تشیع و معارف اسلامی پاسداری نمود. اقدامات ایشان، شیعیان را برای دوران غیبت آماده ساخت.

عبدالرحمن، مردی از اصفهان، در دیدار با امام هادی (ع) تحت تأثیر کلام ایشان قرار گرفت. امام دعای خیری برایش کرد که بعدها به حقیقت پیوست. این ماجرا سبب ایمان او به امامت شد. خداوند نیز دعای ولی خود را اجابت کرد و امام از گزند متوکل محفوظ ماند.

یحیی بن زکریا در نامه‌ای از امام هادی (ع) خواست که برای داشتن پسر دعا کند. امام در پاسخ نوشت: “چه بسا دختری که بهتر از پسر باشد.” همسر یحیی دختری به دنیا آورد. امام یادآور شد که مهم اراده خداست، نه صرفاً خواسته‌های ما.

خداوند بی‌حد و حصر به انسان لطف و نعمت بخشیده، اما انسان با ناسپاسی و گناه، پاسخ می‌دهد. پیامبر (ص) فرمودند که خداوند از بی‌انصافی انسان گلایه دارد. حداقل انصاف آن است که نعمت‌های خدا را در راه نادرست مصرف نکنیم و اوامر الهی را اجابت کنیم.

زیارت، نیازی فطری و مورد تأکید اسلام است. دیدار مؤمنان، زندگان و اموات، موجب شادی ارواح و برکات معنوی می‌شود. اسلام زیارت پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) را بیش از دیگران توصیه کرده است. پیامبر (ص) فرمود: زائران ما را در قیامت شفاعت خواهم کرد و از گناهانشان نجات می‌دهم.

امام هادی (ع) دنیا را محل آزمون و آخرت را جای پاداش معرفی می‌کند. دنیا، بازاری است که برخی سود و برخی زیان می‌بینند. انسان عاقل از فرصت محدود دنیوی بهره می‌برد، زیرا پس از مرگ، امکان بازگشت وجود ندارد. آخرت، فصل برداشت اعمال و سنجش پاداش و عقاب است.