علی بن یقطین از شیعیان امام کاظم (علیه‌السلام) بود که در حکومت عباسی به وزارت رسید. با اجازه امام، این سمت را پذیرفت و مأمور شد از شیعیان حمایت کند. او در دوران وزارت خود به‌صورت پنهانی به شیعیان خدمت می‌کرد و مشکلات آنان را برطرف می‌ساخت.
امام کاظم (علیه‌السلام) فرمود: “درباره‌ی زیردستان و زبان‌بسته‌ها خدا را در نظر بگیرید.” اسلام حقوق حیوانات را تعیین کرده و بر رفتار نیکو، رسیدگی به نیازهایشان و پرهیز از ظلم به آنها تأکید دارد. حتی در قرآن، سوره‌هایی به نام برخی حیوانات آمده است.
امام کاظم (علیه‌السلام) پس از شهادت پدرش در سال ۱۴۸ قمری، رهبری شیعیان را بر عهده گرفت. او در علم، تقوا و عبادت سرآمد بود. علمای اهل سنت نیز به بزرگی او اذعان کرده‌اند و او را شخصیتی وارسته، بردبار و مورد اعتماد مسلمانان دانسته‌اند.
امام کاظم (علیه‌السلام) نوع‌دوستی را عامل رحمت و سعادت انسان‌ها می‌داند و تأکید می‌کند که محبت، امانت‌داری و عدالت، موجب پیوند قوی میان مردم می‌شود. پیامبر اکرم (ص) نیز از رنج و سختی مردم متأثر می‌شد. ما نیز باید این سیره را در زندگی خود پیاده کنیم.
اهل‌بیت (علیهم‌السلام) دارای مقام “فصل الخطاب” بودند، یعنی سخنانشان حق را از باطل جدا می‌کرد و به اختلافات پایان می‌داد. آنان با علم الهی و قضاوت‌های عالمانه، حقیقت را روشن می‌ساختند و حتی مخالفان را به حقانیت خود متقاعد می‌کردند، مانند مناظراتشان با سران ادیان.
بهتر است به‌جای دشمنی با شخص خطاکار، با عمل ناپسند او مقابله کنیم. قرآن و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ما را به این رویکرد دعوت کرده‌اند، مانند حضرت لوط (علیه‌السلام) که فرمود: “من دشمن سرسخت اعمال شما هستم” نه دشمن خود شما.
هارون الرشید برای عوام‌فریبی، در برابر ضریح پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بهانه آورد که قصد دارد امام کاظم (علیه‌السلام) را زندانی کند. او مدعی شد که امام عامل تفرقه و خونریزی است، درحالی‌که از نورانیت و نفوذ معنوی ایشان وحشت داشت.
امام کاظم (علیه‌السلام) نشانه‌های امام حقیقی را بیان فرمودند: معرفی از سوی امام پیشین، پاسخ به هر سؤال، آغاز سخن بدون پرسش، آگاهی از آینده، و تکلم به تمام زبان‌ها، حتی زبان پرندگان. امام تأکید کردند که علم و فضیلت امام باید بر همگان آشکار باشد.
محمد بن علی نیشابوری اموال را به مدینه برد تا به امام حقیقی پس از امام صادق (علیه‌السلام) تحویل دهد. در میان این اموال، یک درهم و پارچه‌ای که شطیطه نیشابوری بافته بود، نیز قرار داشت. او به دلیل خلوص نیت، سهم اندکش را با ایمان کامل تقدیم کرده بود.
شقیق بلخی از شنیدن این سخن که دقیقا پاسخ به اندیشه درونی او بود، شگفت‌زده شد. او دریافت که این جوان دارای بصیرتی خاص است و بی‌جهت درباره‌اش قضاوت کرده است. پس با شرمندگی نزد او نشست و از او پوزش خواست.
هارون الرشید برای نمایش قدرت به حج آمده بود، اما در حین طواف، یکی از محافظان او را کنار زد. مردی از جمعیت آیه‌ای از قرآن را با صدای بلند تلاوت کرد که برابری همه انسان‌ها در برابر خدا را نشان می‌داد. هارون با این تذکر به خود آمد.
یوسف صدیق و امام کاظم (علیه السلام) هر دو به جرم ایمان، تقوا و ایستادگی در برابر ظلم به زندان افتادند. زندان برای کسانی که به جرم فساد و جنایت نباشند، بلکه به جرم حق گویی و وفاداری به اصول اخلاقی به آنجا می‌روند، جایگاه افتخار و سربلندی است، نه ذلت.
شناسایی امام از اصول اساسی شیعه است. امام باید از سوی خدا برگزیده شده و با نشانه‌هایی چون معرفی از سوی امام پیشین، پاسخگویی به سوالات، اطلاع از آینده و توانایی برقراری ارتباط به زبان‌های مختلف شناخته شود. امام هدایتگر انسان‌ها در مسیر راست است.
امام موسی بن جعفر (علیه السلام) در پاسخ به هارون الرشید فرمودند: “ما از طرف خداوند به مردم معرفی شده‌ایم، نه به دلیل انتساب به پدر یا مادر. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) پدر معنوی و روحی ماست. این نسبت الهی است که به ما اعطا شده و به اراده خداوند ما را از نسل پیامبر می‌دانند.”
امام موسی بن جعفر (علیه السلام) به رغم زندانی شدن و سختی‌ها، با صبر و شجاعت ایستاد. هارون الرشید سعی داشت شخصیت امام را زیر سوال ببرد، اما امام هیچ‌گاه از اصول الهی خود عدول نکرد و در برابر ظلم‌ها استقامت کرد، نشان از عظمت و اراده‌ی راسخ ایشان بود.
در این دیدار، امام کاظم (علیه السلام) با دقت و علم فراوان، مهدی عباسی را از نظر علمی محک زد و به وضوح اثبات کرد که تحریم شراب در قرآن کاملاً صریح است. امام با استناد به آیات قرآن و تفسیر دقیق آنها، ثابت کرد که «اثم» به معنای شراب است و تحریم آن در قرآن آمده است.
وفای به وعده به ویژه در برابر کودکان از اصول تربیتی مهم است. خلف وعده موجب از دست رفتن اعتماد و پرورش روحیه نفاق و دروغگویی در کودکان می‌شود. امام کاظم (علیه السلام) تأکید کردند که بی‌توجهی به وعده‌ها باعث خشم الهی و انحراف شخصیتی می‌شود.
اسلام مردم را به کار و تلاش دعوت کرده و آن را از اصول زندگی می‌داند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند که نُه جزء عبادت در تلاش برای روزی حلال است. امام کاظم (علیه‌السلام) نیز تاکید کردند که خداوند بنده بی‌کار را دوست ندارد. اهل بیت (علیهم‌السلام) خود نیز اسوه تلاش و کار بودند.
قرآن دنیا را بازیچه معرفی کرده و انسان را از غرق شدن در آن برحذر می‌دارد. امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) دنیا را به آب شور تشبیه می‌کنند که هر چه بیشتر از آن بنوشی، تشنه‌تر می‌شوی. تعلق به دنیا بزرگ‌ترین مانع سیر به سوی خداوند است و باید از آن پرهیز کرد.
برای داشتن عمری هدفمند و استفاده بهینه از زمان محدود دنیا، امام کاظم (علیه‌السلام) زمان را به چهار بخش تقسیم می‌کنند: ۱) مناجات با خدا، ۲) تأمین معاش، ۳) وقت برای ارتباط با افراد خیرخواه، ۴) لذت‌های حلال برای تجدید انرژی. این توازن در برنامه‌ریزی، به بهره‌برداری از دنیا برای رشد روحانی کمک می‌کند.
