امام باقر (علیه السلام)

امام باقر (علیه‌السلام) چهار ویژگی را برای رسیدن به بالاترین درجات بهشت برمی‌شمرد: سرپرستی مهربانانه یتیم، حمایت از ناتوانان، نیکی و مدارا با والدین، و رفتار شایسته با خدمت‌کار. این صفات انسان را به عالی‌ترین مرتبه عزت و جایگاه برتر در بهشت الهی می‌رساند.

مزاح و شوخ‌طبعیِ به‌جا و به دور از معصیت، نه‌تنها ناپسند نیست، بلکه موجب نشاط و شادمانی در زندگی است. اگر در مرز شرع رعایت شود، می‌تواند دل‌های اندوهگین را شاد کند. شاد کردن دیگران از زیبایی‌های اخلاق است و در فرمایشات معصومین (علیهم‌السلام) مورد تأکید قرار گرفته است.

طاووس یمانی، از علمای هم‌عصر امام باقر (علیه‌السلام)، روزی با شاگردانش نزد امام آمد و اجازه خواست که پرسشی مطرح کند. امام پذیرفت. او پرسید: “در چه زمانی یک‌سوم انسان‌ها مردند؟” این گفت‌وگو نشان‌دهنده تعامل علمی امام با بزرگان و دانشمندان عصر خود بود.

محبت و صمیمیت در خانواده برای رشد سالم کودکان ضروری است. همان‌طور که جسم کودک به غذا نیاز دارد، روح او نیز محتاج محبت والدین است. تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان خانواده‌های فاقد حمایت عاطفی و تربیتی، بیشتر در معرض مشکلات روانی و بزهکاری قرار دارند. خانواده، بهترین بستر تربیت عاطفی است.

امام باقر (علیه‌السلام) نقل می‌کند که روزی نزد جابر بن عبدالله انصاری رفت. جابر که نابینا بود، پس از شنیدن نام امام، او را در آغوش گرفت و دستانش را بوسید. سپس خبر داد که پیامبر (ص) سلامی برای ایشان فرستاده است، و امام با احترام پاسخ داد.

کاهش نرخ ازدواج به دلایلی مانند عدم آگاهی، فرار از مسئولیت، و مشکلات اقتصادی رخ داده است. امام باقر (علیه‌السلام) ازدواج را دارای فضیلتی بزرگ دانسته و به فردی که ازدواج نکرده بود، توصیه کرد که همسر برگزیند و حتی با کمک مالی او را در این امر یاری فرمود.

نعمت زبان و بیان، مهم‌ترین وجه تمایز انسان از سایر موجودات است که ارتباط، انتقال علم و زندگی اجتماعی را ممکن می‌سازد. اما همین زبان که بزرگ‌ترین نعمت الهی است، می‌تواند منشأ بزرگ‌ترین گناهان نیز باشد، لذا استفاده صحیح از آن نقش مهمی در اخلاق و معنویت دارد.

امر به معروف و نهی از منکر، راه انبیا و عامل پایداری واجبات، آبادانی زمین و سامان‌یافتن امور است. معروف، اعمال نیک و منکر، کارهای ناپسند در نظر عقل و دین است. با تذکر به خود و دیگران، حقوق از دست‌رفته بازمی‌گردد و جامعه از بدی‌ها پاک و خیر گسترش می‌یابد.

اسلام جان، مال و آبروی انسان‌ها را محترم می‌شمارد. آبروی افراد که حاصل یک عمر تلاش است، نباید با رفتارهایی چون اتهام، حسادت و عیب‌جویی خدشه‌دار شود. دفاع از آبروی مؤمن واجب است و کوتاهی در این امر موجب سرزنش وجدان، ملامت مردم و بازخواست الهی خواهد شد.

ویژگی‌های پنهان شخصیت انسان در موقعیت‌هایی چون رضایت، خشم و قدرت آشکار می‌شود. فرد خودساخته در شادی از مرز حق فراتر نمی‌رود، در خشم بر خود مسلط است و در قدرت، عدالت را رعایت می‌کند. این ویژگی‌ها نشان‌دهنده میزان خودکنترلی و رشد اخلاقی هر فرد است.

مردی از خراسان با پای پیاده و رنج بسیار برای دیدار امام باقر (علیه‌السلام) به مدینه آمد. امام با دیدن پای مجروحش، علت را جویا شد. مرد گفت: عشق به اهل‌بیت مرا به اینجا کشانده است. امام فرمود: “مژده باد بر تو، که با ما محشور خواهی شد.”

شیعه معتقد است که پیامبران و امامان برگزیدگان الهی‌اند و باید از ویژگی‌هایی مانند عصمت، معجزه و علم لدنّی برخوردار باشند. علم الهی آنان، شرط اساسی برای هدایت و اطاعت از ایشان است، زیرا شناخت حقیقت تنها با گمان ممکن نیست، بلکه نیازمند علم یقینی و وحیانی است.