امام جواد (علیه‌السلام) در مواجهه با سختی‌ها، صبر و توکل به خدا را به شیعیان آموخت. بلاها وسیله‌ای برای تربیت و رشد روحی انسان هستند و افرادی که در برابر مشکلات استقامت می‌کنند، قوی‌تر و با اراده‌تر می‌شوند. ایشان در واکنش به سرقت اموال خود، شکیبایی را بر نارضایتی ترجیح داد و بر پاداش الهی تأکید کرد.
امام جواد (علیه‌السلام) درسی ارزشمند درباره مدارا و نیکی به دیگران آموختند. در ماجرای مرد سیستانی، ایشان با نوشتن نامه‌ای کوتاه اما حکیمانه، دل والی را نرم کرده و مشکل آن مرد را حل کردند. این نشان می‌دهد که مهربانی و حسن خلق، کلید حل بسیاری از مشکلات است.
مقام امامت، مانند نبوت، موهبتی الهی است و وابسته به سن نیست. امام جواد (علیه‌السلام) در سنین کودکی، علم لدنی داشت و در مناظراتی مانند گفت‌وگو با یحیی بن اکثم، علم و حجیت خود را اثبات کرد. قرآن نیز با اشاره به نبوت حضرت عیسی (علیه‌السلام) در کودکی، این امر را تأیید می‌کند.
هدف اصلی انسان در مکاتب الهی، عبادت و بندگی خداوند است، اما موانعی مانند خواهش‌های نفسانی و وسوسه‌های شیطانی این مسیر را دشوار می‌سازند. قرآن کریم به زرق‌وبرق دنیا و دشمنی شیطان اشاره می‌کند که برای گمراهی انسان در کمین است. بنابراین، برای بندگی خدا، غلبه بر این موانع ضروری است.
هر رفتار اشتباهی، مانند عدم رعایت حجاب، ممکن است از دلایل گوناگونی نشأت بگیرد و برای اصلاح آن باید رویکردی آگاهانه و تخصصی داشت. قرآن و امام جواد (علیه‌السلام) تأکید دارند که هر کاری نیازمند شیوه و مسیر درستی است. نهی از منکر نیز باید با درک صحیح، شیوه‌ای مناسب و آگاهی از شرایط فردی و اجتماعی انجام شود تا اثربخش باشد.
بی‌تابی در برابر ضررهای مادی، فایده‌ای ندارد و اجر الهی را تباه می‌سازد. امام جواد (علیه‌السلام) صبر را راه نجات دانسته و اموال را امانتی الهی معرفی می‌کند. پذیرش مشیت الهی و صبر، موجب آرامش، رشد معنوی و دریافت پاداش الهی می‌شود.
امام جواد (علیه‌السلام) تأکید می‌کنند که قطع شدن افزایش نعمت‌ها از سوی خدا، نتیجه قطع شدن شکرگزاری بندگان است. انسان اغلب ارزش نعمت‌های همیشگی را فراموش می‌کند، اما شکرگزاری، هم موجب حفظ نعمت‌ها می‌شود و هم زمینه‌ساز افزایش آنها از جانب پروردگار است.
ترس از مرگ ناشی از ناآگاهی نسبت به حقیقت آن است. امام جواد (علیه‌السلام) می‌فرمایند که اگر انسان‌ها می‌دانستند مرگ چه نعمتی را برای مؤمن به ارمغان می‌آورد، آن را دوست داشتند. مرگ برای مؤمن، آرامش و رهایی از سختی‌های دنیا و رسیدن به وصال محبوب است.
امام جواد (علیه‌السلام) می‌فرمایند: **”ارزش وجود شما بهشت است و شما قیمتی جز بهشت ندارید، آگاه باشید که خود را جز به بهشت نفروشید.”** خودفراموشی، مقدمه خدافراموشی و سقوط انسان است. شناخت ارزش واقعی خویش و استعدادهای الهی، مانع از تباهی و ارزان‌فروشی وجود می‌شود.
امام جواد (علیه‌السلام) در پاسخ به دغدغه ظهور منجی فرمودند: **”ما امامان، همگی قائم به امر پروردگاریم، اما آن قائمی که زمین را از اهل کفر پاک می‌کند، همنام پیامبر (ص) است و ولادتش مخفی خواهد بود.”** آیا ما برای ظهورش آماده‌ایم و در مسیر عدالت گام برمی‌داریم؟
امام جواد (علیه‌السلام) در پاسخ به فردی که از بدرفتاری پدرش شکایت داشت، فرمودند: **”مدارا و خوش‌رفتاری برای تو بهتر از افشاگری است. بعد از سختی، آسانی است. شکیبا باش، زیرا عاقبت نیکو برای پرهیزگاران است.”** آیا ما در برابر رفتارهای ناخوشایند اطرافیان صبر و مدارا داریم؟
مأمون تصمیم گرفت دخترش ام‌الفضل را به همسری امام جواد (علیه‌السلام) درآورد، اما بنی‌عباس با این تصمیم مخالفت کردند و آن را تهدیدی برای قدرتشان دانستند. آنها ادعا کردند که امام جواد (علیه‌السلام) هنوز کودک است و در دین آگاهی کافی ندارد. مأمون در پاسخ گفت: **”من از شما داناترم. او در دین فقیه‌تر از شماست و به قرآن و احکام الهی از شما آگاه‌تر است.”**
با وجود تلاش‌های مأمون برای تضعیف شخصیت امام جواد (علیه‌السلام)، عظمت و نفوذ ایشان روزبه‌روز بیشتر می‌شد. امام (علیه‌السلام) پایه‌های دین را مستحکم نمود و حجت و برهان اقامه کرد. حتی مجالسی که حکومت برای محکوم ساختن ایشان ترتیب می‌داد، سبب آشکار شدن فضل و علم او شد.
