«آرامش در اعماق دل»
باسمه تعالی
“نتایج یک پژوهش در دانشگاه تورنتو که بر روی اعصاب مغز انسان‌های مختلف انجام شده بود نشان می‌دهد که اعتقاد به خدا عامل مهمی در جهت کنترل اضطراب و استرس است[1].“
زندگى انسان در این جهان همواره با اضطراب‌ها و دلهره‌ها همراه است. حتى بعضى مكتب‌هاى انسان‌شناسى اضطراب و دلهره را وجه تمایز انسان از سایر موجودات مى‌دانند و مى‌گویند: انسان بودن انسان به این است كه اضطراب و دلهره داشته باشد. البته این نظر خیلى افراطى است؛ امّا بخشى از حقیقت را بیان مى‌كند. این حالت از جهاتى مفید است و مى‌تواند اثرات مثبتى داشته باشد، ولى اساساً حالت مطلوبى نیست. انسان فطرتاً طالب آرامش خاطر است. اگر كم و بیش، نگرانی‌هایى دارد، باید در سایه آرامش بالاترى محو شود؛ عمق دل انسان باید آرام و مطمئن باشد، نگرانی‌هاى جزئى باید همانند موج‌هاى سطحى باشند كه بر سطح دریا ظاهر مى‌شود، امّا عمق دریا آرام است.
اما چه عاملى مى‌تواند به انسان طمأنینه و آرامش خاطر بخشد؟ انسان‌ها با استفاده از عوامل مختلفی نظیر تغذیه مناسب، انجام فعالیت‌های مورد علاقه، رفاه مادی، تعامل مناسب با دیگران، مثبت‌نگری و موارد دیگر بر اضطراب خود غلبه می‌کنند و به دنبال آرامش هستند. اما طبق بیان قرآن کریم، تنها یاد خدا مى‌تواند دل‌هاى مضطرب و پریشان را به طور حقیقی آرام نماید[2]” البته این گونه نیست که همه انسان‌ها در این موضوع به یک میزان از یاد خدا بهره ببرند. در زمینه یاد خدا و توجه به او، مردم حالات گوناگونى دارند كه آنها را مى‌توان به چند دسته تقسیم كرد:
الف) یك دسته از مردم نه تنها از یاد خدا لذت نمى‌برند، بلكه یاد خدا موجب تنفّر قلب و دلتنگى آنان مى‌گردد. قرآن كریم درباره اینها مى‌فرماید: “مردمى كه به آخرت ایمان ندارند هنگامى كه از خدا به یكتایى یاد مى‌شود ملول و دلتنگ مى‌شوند[3].
ب)دسته دوم كسانى‌اند كه وقتى نسبت به خدا احساس نیاز مى‌كنند، كه گرفتاری‌هاى شدیدى به آنها روى آورد و با اسباب عادى رفع نمى‌شود و یا دستشان از اسباب عادى كوتاه گردد به یاد خدا مى‌افتند و خدا را یاد مى‌كنند: “وقتى سوار كشتى شوند (و خود را در میان امواج خروشان دریا گرفتار ببینند) خدا را به اخلاص كامل مى‌خوانند و هنگامى كه آنان را از این مهلكه نجات بخشیدیم، (دوباره به او) شرك می‌ورزند[4].
ج)دسته سوم افرادى هستند كه نگران سرنوشت خود در روز قیامت هستند. گناهانى مرتكب شده‌اند، خواستار آمرزش آنها هستند لذا به خدا توجّه پیدا مى‌كنند تا گناهان آنها را ببخشد و یا طالب نعمت‌ها و ثواب‌هاى اخروى هستند. این نوع توجّه به خدا گرچه در حد خود مطلوب است، چون حاكى از وجود ایمان فرد به خداوند است. ولى در این نوع ذكر در واقع، توجّه انسان ابتدا به نیاز خودش مى‌باشد و بعد از طریق آن به خدا توجّه مى‌شود.
د) دسته چهارم كسانى هستند كه احساس مى‌كنند به یاد خداوند نیاز دارند، نه براى رفع نیازهاى شخصى فوق، بلكه احساس مى‌كنند بدون یاد خدا گمشده‌اى دارند و تنها با یاد خداست كه آرامش مى‌یابند. در فرازی از دعای شریف ابوحمزه ثمالی، امام سجاد (علیه السلام) خطاب به خداوند می فرمایند: “اى مولاى من، تنها به “یاد” تو دلم “زنده” است[5].” با توجه به این فرموده امام سجاد (علیه السلام)، دسته چهارم افرادی هستند زنده بودن قلب آنها با یاد خدا است و بدون آن احساس دل‌مردگى دارند. این حالت از مراتب والاى ذكر است و از مراتب قبل، بسیار باارزش‌تر است؛ هر چند افراد این گروه هم برای رسیدن به آرامش، به یاد خدا هستند[6].
اگرچه افراد سه دسته آخر همگی از آرامش ناشی از یاد خدا بهره می‌برند، اما عمق و دوام بهره آنان یکسان نیست، و هر چه انسان به دسته چهارم نزدیک‌تر شود، قطعا اثربخشی آن عمیق‌تر و دوام آن نیز بیشتر خواهد بود. البته اگر انسان در راه معرفت به خداوند پیش رود، به جایى مى‌رسد كه نیاز شخصی دیگر اصالتى ندارد و هر چه هست محبّت به خداست[7].
(برگرفته از “شرح دعای ابوحمزه ثمالی”، اثر “مرحوم آیت الله مصباح یزدی” (با برخی تغییرات و اضافات))
برچسب خورده:آرامش_اضطراب_ذکر_یاد خدا
پاورقی‌ها:
[1] جزئیات این تحقیق و نتایج آن در این مقاله علمی می توانید مطالعه کنید.
[2] (سوره رعد، آیه 28)
[3] (سوره زمر، آیه 45)
[4] (سوره عنکبوت، آیه 65)
[5] یا مولای بذکرک عاش قلبی
[6] برای مشاهده نمونه‌های بیشتر از دعاهایی که باعث ذکر و یاد خدا می‌شوند، به صحیفه سجادیه مراجعه بفرمایید
[7] قطعا معصومین (علیهم السلام) در این مقام قرار دارند، و اگر هم امام سجاد (علیه السلام) در دعا به دسته چهارم اشاره می نمایند، در مقام آموزش به انسان‌ها هستند