مقايسه خود با ديگران

باسمه تعالي

افسردگي و اضطراب رايج‌ترين مشكلات رواني در بين انسان‌ها هستند كه به ترتيب حدود 01/19% و 08/28% مردم آن را تجربه كرده‌اند. نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد “مقايسه اجتماعي”، ارتباط تنگاتنگي با ايجاد و تداوم افسردگي و اضطراب دارد.

براي مطالعه کامل مقاله به لینک[1]رجوع كنيد .

روانشناسان، يكي از مهمترین عوامل اضطراب را مسئله مقایسه کردن می دانند.

در قسمت مقدمه مقاله فوق الذكر، به تحقيقات متعددي كه پیرامون اين مطلب را بيان کرده اند اشاره شده است.

از يك طرف انسان یک موجود اجتماعی است و از طرفی، افراد يك جامعه از نظر علم، ثروت، شغل و … با یکدیگر تفاوت دارند.

در نتيجه، خواه ناخواه در زندگی ما مقایسه اتفاق می‌افتد. مقایسه کردن یک شمشیر دو لبه است؛ هم می‌تواند آرامش و هم می‌تواند اضطراب به همراه بیاورد.

مقایسه گاهی صعودی، گاهی نزولی و گاهی هم‌سطح است. در مقالات تخصصي این اصطلاحات به صورت upward comparison و downward comparison  آورده شده است. به این معنا که اگر انسان خود را با شخص بالاتر از خود مقایسه کند، مقايسه صعودی ، اگر با پایین‌تر از خود مقایسه کرد، اين مقايسه نزولي می شود. مثلاً شخصی که درآمد مشخصي دارد، اگر خودش را با كسي كه درآمد كمتري دارد مقایسه کند اين مقايسه نزولی و اگر با شخصی که درآمد بيشتري دارد مقایسه کند صعودی و اگر با كسي كه به اندازه خود درآمد دارد قیاس کند، مقایسه هم‌سطح محسوب می شود.

در امور مادی، مقایسۀ صعودی مي‌تواند به اضطراب منجر شود، اما مقایسه نزولی مي‌تواند مايۀ آرامش انسان باشد. 

قرآن كريم به مسلمانان هشدار مي‌دهد كه مال و اولاد ديگران نبايد آنها را شگفت‌زده و هيجان‌زده كند[2]

 از جناب سلمان نقل شده كه “خلیل من، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، به من هفت سفارش کرد یکی از آنها این بود كه در امور دنيا به آن‌كه پايين‌تر از من است نگاه كنم و به آنكه بالاتر از من است نگاه نكنم[3].

 به عبارت ديگر، در امور دنيوي مقایسه بايد نزولی باشد. برخي مشكلات جامعه مانند مسابقه در ثروت و رقابت از روی حسادت، ريشه در مقايسه صعودي دارد.

اما مقایسه صعودی علاوه بر اضطراب، چند اثر منفی دارد كه يكي از آنها حسادت است. انسانی که مقایسه صعودی می کند، حسادت می‌کند.

قرآن كريم می‌فرماید: بلكه به مردم براى آنچه خدا از فضل خويش به آنان عطا كرده رشك مى ‏ورزند[4]

امام صادق علیه السلام نیز فرموده‌اند: …بخيل را آسايشى نيست و حسود راخوشى و لذتى نيست…[5]

يكي ديگر از آثار منفي مقایسۀ صعودی، ايجاد افسردگي، یأس و ناامیدی است.

در روايتي پيامبر خدا صلى الله عليه و آله می فرمایند: هر كه چشمش به دست مردم باشد، اندوهش دراز و افسوسش پايدار شود[6].

انساني كه دائما در مسائل مادي خود را با بالاتر مقايسه مي‌كند، به تدريج احساس يأس و حسرت در او به وجود مي آيد، چرا كه خود را از رسيدن به آنچه ديگران دارند ناتوان مي‌بيند.

اما اگر در مسائل مادي، مقايسه نزولي داشته باشيم، به آنچه داريم راضي بوده و همواره صفت شکر در ما خواهد بود[7]

چنين انساني، احساس کمبود و نقص نمی‌کند و روح او آرام خواهد بود. البته كه اين مقايسه، صرفا احساس ناخرسندی و نارضایتی را از میان می‌برد، نه تلاش و فعالیت را و نبايد تلاش معقول براي توسعه زندگي را خدشه‌دار كند.

در مسائل معنوی، نگاه کردن به بالاترها و کسانی که در معنویات و بندگی خدا گوی سبقت را ربوده اند، بسیار خوب و پسندیده است و کمک می کند که گرفتار عجب و غرور و توهمات نشویم. اين مقايسه مي‌تواند عامل رشد و تكامل و رسيدن به مراتب بالاتر شود. اگر مقایسه در مادیات نزولی و در معنویات صعودی باشد، در انسان حالت اعتدال ایجاد می‌کند.

(برگرفته از بيانات “حجة الاسلام دكتر ناصر رفيعي (با اضافات و تغييرات))

پایگاه اسلامی – شیعی رشد

پاورقی:

[1] پروفسور مورينا، محقق و استاد دانشگاه در زمينه روانشناسي باليني

[2] (سوره توبه، آيه 55)

[3] المحاسن ‏جلد 1 صفحه 11

[4] (نساء آیه 54)

[5] (الخصال – الشيخ الصدوق – الصفحة ٢٧١)

[6] (ميزان الحكمة – محمد الريشهري – ج ١ – الصفحة ٦١٠)

[7] ( بحارالانوار، ج 67، ص 173)