“امانت هایی الهی”
در دیدگاه اسلامی، تک‌تک اعضا و جوارح آدمی، امانت و ودیعه‌ای الهی است که خداوند در اختیار بشر قرار داده تا با بهره‌گیری صحیح از آنها، در مسیر کمال خویش قرار گیرد. لذا نه تنها آدمی در طول زندگی، وامدار پروردگار خویش است، بلکه باید با بهره‌گیری صحیح از اعضا و جوارح خود، حقوقی را که خداوند به گردن او نهاده به جای آورد. این دیدگاه بدیع، در کلام امام سجاد (علیه السلام) و در قالب روایتی زیبا به عنوان “رساله حقوق” جلوه نموده است. آن حضرت در بخشی از این رساله، به بازگویی و شمارش حقوق اعضای بدن انسان می‌پردازد:
“و اما حق زبان، آن است كه آن را از زشت‌گويى بازدارى و به گفتار نيك و ادب عادت دهى. از گشودن زبان جز به هنگام نياز و (برای) بدست آوردن منفعت دين و دنيا، خوددارى کنی و از پرگويى و بيهوده‌گويى ـ كه جز زيان در بر ندارد ـ دورى كنى و بدانى که زبان، گواه عقل و انديشه توست و خوش‌زبانى تو، نمود زيبايى و آراستگى به زيور عقل، می‌باشد…
و اما حق گوش، عبارتست از بازداشتن آن از شنيدن غيبت و هر چيزى كه شنيدنش ناروا و حرام است؛ پاکیزه داشتن آن براى سخنانى كه دل را سرشار از خير و خوبى مى‌كند؛ و اخلاق كريمه و بزرگوارى را به انسان مى‌آموزد؛ زيرا که گوش، دريچه ورود كلمات و سخنان به دل است و از طريق آن، اقسام مفاهيم خير و شر، به جان‌ها مى‌رسد…
اما حق چشم تو، آن است كه آن را از هر ناروا بپوشانى و با استفاده از چشم، عبرت آموزى و جز بدين منظور، آن را به كار نگيرى و از هرزه‌نگرى و بيهوده نگاه كردن پروا كنى؛ زيرا با چشم يا بايد بر دانش خود بيفزايى و يا بينش خود را افزون كنى، چرا كه چشم، وسيله عبرت‌آموزى است.
و اما حق پاهايت آن است كه با آنها به سوى آنچه كه بر تو روا نيست نروى؛ و آنها را مركب گردش و حركت در راهى كه موجب استخفاف و سبكى رهرو است قرار ندهى؛ چرا كه بايد به وسيله آنها در مسير دين گام بردارى و پيشى بگيرى و بر اين دو پا، بر صراط بايستى؛ پس مراقب باش كه تو را نلغزاند و در آتش نيفكند…
و اما حق دست تو اين است كه آن را به ناروا دراز نكنى؛ كه با اين كار، عقاب آخرت را براى خود تدارك ديده‌اى و در دنيا نيز زبان ملامت گران را به روى خود گشوده‌اى و هيچ گاه دست خود را از واجبات باز ندارى؛ بلكه احترام نهادن به دست‌ها، اين است كه آن را حتى از بسيارى از آنچه كه حلال است (مثل موارد شبهه و مكروهات)، باز داشته و بسيارى از آنچه را که واجب نيست (مثل مستحبات)، به جاى آوری. در نتيجه به عقل و شرافت اين دنيا شهره مى‌گردى؛ ضمن اين كه ثواب اخروى را نيز براى خود تضمين نموده‌اى.
و اما حق شكم، اين است كه حتى به اندازه كم هم آن را ظرف حرام قرار ندهى و نسبت به حلال هم ميانه‌رو باشى و از حد تقويت جسم، به مرحله پرخورى و خلاف مروت تجاوز نكنى؛ و به هنگام گرسنگى و تشنگى، مراقب باشى كه پرخورى و سيرى فراوان موجب كسالت، تنبلى، ضعف، سستى و دور ماندن از همه خيرات و خوبى‌هاست و افراط در نوشيدن هم موجب مستى و خروج از اعتدال و جهالت و بى‌مروتى است.
و اما حَق غريزه شهوت، عبارت از نگهدارى آن از محرمات و يارى نمودن آن با چشم‌پوشى از نامحرم -كه اين بهترين ياور است- و زیاد ياد مرگ نمودن و تهديد و تحذير نفس از عذاب الهى می باشد[1].”
آری، بر اساس نگرش امام سجاد (علیه السلام) آدمی مالک مطلق اعضا و جوارح خویش نیست، بلکه این اعضا، امانت الهی در دست اوست. لذا نه تنها که نباید آنها را در هر مسیری به‌کار گیرد، بلکه باید بکوشد تا با استفاده صحیح از اعضا و جوارح خویش، حقوق امانت‌داری خویش را بجای آورد.
«برگرفته از “سیری در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)”، تالیف: آیت الله میر سید محمد یثربی (با برخی اضافات)»
برچسب خورده:استخفاف امام علی بن الحسین السجاد_امانت هایی الهی_حق زبان–حقوق اعضای بدن_خلاف مروت_رساله حقوق_سخنان امام سجاد_غريزه شهوت_مراقبت از خود
پاورقی:
[1] تحف العقول، صفحه 255