باسمه تعالی
شاید تا به حال با خود اندیشیده باشید که مراسم تشییع بزرگان و نام‌آوران در صدر اسلام به چه شکل بوده است. آیا شبیه رسومات و فرهنگ امروز ما بوده یا تفاوت‌هایی داشته است؟ لئور هالِوی[1]،در کتاب خود در این زمینه این‌گونه می‌نویسد:
“در آن زمان، مراسم دعا و دفن مردگان، به روشی منظم و هماهنگ انجام می‌شد و نیاز به یک رهبر داشت؛ رهبری در مراسم تشییع جنازه زنان و مردان مشهور، یک امتیاز و افتخار بود. شخصیت‌های حکومتی، بزرگان مذهبی و اعضای خانواده‌های نام‌آور، علاقه‌مند بودند که این مراسم را رهبری کنند، زیرا تمایل داشتند جمعیت زیاد شرکت‌کنندگان را به سوی خود جذب کنند. وقتی تعداد شرکت‌کنندگان در این مراسم را می‌شمردند، حداقل چهل نفر و در بسیاری از مراسم بیش از صد نفر در مراسم نماز بر میت شرکت داشتند و این مطلب از روایاتی که در خصوص حداقل تعداد لازم برای برپایی نماز میت آمده نیز قابل برداشت است. البته مراسم خاکسپاری افراد شاخص، به‌مراتب باشکوه‌تر برگزار می‌شد.
یک مورخ، از ازدحام جمعیت در مراسم تشییع جنازه ابن‌حنبل[2]. در سال 855 میلادی، چنان تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد که جمعیت حاضر را بیش از ششصد هزار نفر تخمین می‌زند. طبیعتاً هرجا جمعیت زیادی پیدا می‌شد، خلفا و حاکمان، علاقه‌مند به حضور و مشارکت در این برنامه‌ها بودند. خلیفه دوم، عُمَر، مردم را برای نمازگزاری بر پیکر ماریه قبطیه[3] ، فراخواند و مجتمع کرد. مروان، به‌عنوان فرماندار مدینه، خود، بر حفصه[4] ، نماز گزارد.[5]
اما تاریخ، در مورد تشییع، تدفین و محل دفن حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، دختر یگانه پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، چگونه گواهی می‌دهد؟
بنا بر آنچه در بسیاری از کتب تاریخی نگاشته شده است، ایشان بنا بر وصیت خودشان، شبانه توسط همسر خود، علی (علیه السّلام)، غسل و سپس مخفیانه و بدون حضور جمعیت، مخصوصا سران حکومت وقت، تشییع و در محلی که مورد اختلاف مسلمانان است، به خاک سپرده شدند.
پروفسور وِرِنا کِلِم[6]، در این خصوص، این‌گونه می‌نگارد: “همۀ نویسندگان قرون میانه (وسطی)، اتفاق نظر دارند که وفات فاطمه [(سلام الله علیها)] در سال 633 میلادی بوده است، اما در مورد اینکه چند هفته یا چند ماه پس از وفات پدرش و در چند سالگی وفات می‌کنند، در میان کتب اختلاف نظر وجود دارد. مورخان نظرات مختلفی را در خصوص این موضوعات بیان کرده اند؛ این که چه کسی ایشان را پس از وفات شستشو داد، چه کسانی در مراسم خاکسپاری ایشان که قطعا شبانه بوده است حضور داشتند و این که ایشان کجا دفن شده اند[7]، همۀ این حقایق تاریخی نشان می‌دهد نحوۀ وفات، مراسم تشییع و خاکسپاری تنها فرزند باقی‌مانده از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، همسر علی (علیه السّلام) و مادر حسنین و زینبین (علیهم السّلام)، مراسمی عادی و مشابه سایر رسم و رسوم جامعۀ وقت و چهره‌های سرشناس جهان اسلام در آن زمان، نبوده است و متفاوت از فرهنگ رایج آن زمان، اتفاق افتاده است. اما با توجه به اهمیت این شخصیت بزرگ و ممتاز جهان اسلام، برای هر ذهن کاوش‌گری، این سؤال مطرح می‌شود که دلیل این ابهام بزرگ در تاریخ چیست؟ چرا خاکسپاری شبانه؟ چرا دفن در محلی مبهم؟
اینها واقعیاتی است غیرقابل‌انکار، که حتی امروز ذهن را به سمت اتفاقات روزهای واپسین حیات حضرت (سلام الله علیها) و اعتراض ایشان به انحراف از مسیر و سفارشات پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) رهنمون می‌سازد.
برچسب خورده: تاریخ تشیع_تشییع جنازه حضرت زهرا_خاکسپاری شبانه_دفن مردگان
پاورقی‌ها:
[1] Leor Halevi محقق آمریکایی،
[2]فقیه مسلمان که مکتب فقه حنبلی، یکی از فرق اربعهٔ سنت، پس از مرگ وی به وسیلهٔ شاگردانش ایجاد شد
[3] (متوفی 637میلادی)، همسر [حضرت] محمد و مادر فرزندش، ابراهیم
[4] (متوفی 665 میلادی)، دختر خلیفه [دوم]، عُمَر [و همسر پیامبر]
[5] Halevi, L. (2011). Muhammad’s grave: death rites and the making of Islamic society. Columbia University Press, p. 168.
[6] محقق آلمانی، Verena Klemm
[7] Klemm, V. (2005). Image formation of an Islamic legend: Fàtima, the daughter of the prophet Muhammad, in Ideas, Images, and Methods of Portrayal, Editor: Sebastian Günther, pp. 184-185.