«عیب جویی یا عیب پوشی؟»
شاید تاکنون در زندگی خود اشخاصی را دیده باشیم که با عیب جویی[1]از دیگران، زمینه بدبینی، کدورت، جدایی و حتی خشونت را در میان افراد مختلف فراهم می‌آورند. چه بسیار روابط افراد، دوستان، خانواده‌ها و جوامع مختلف که به همین خاطر از هم گسیخته و نابود می‌شود.
عیب جویی، یکی از بیماری‌های اخلاقی است و باعث دریدن حرمت دیگران و رسوا کردن این و آن می‌گردد. عیب جویان با عمل ضد اخلاقی خود، آبرو و ارزش مردم را می‌برند و افراد را به هم بدبین ساخته و فتنه و فساد ایجاد می‌کنند.
عیب جویی در آئین اسلام از گناهان کبیره است و قرآن کریم درباره کسانی که زشتی‌ها را منتشر و شایع می‌کنند، وعده عذاب داده است[2].
اما اگر در مواجهه با عیب جویان و کسانی که عیب دیگران را سخن چینانه برای یکدیگر بازگو می‌کنند، قرار گرفتیم، چه کنیم؟ به راستی کدامین رفتار در مقابل آنها رفتاری صحیح و اصیل است؟ پاسخ این سوال را در میان دستوری اخلاقی از امام کاظم (علیه السلام) پیگیری می‌کنیم:
محمد بن فضیل می‌گوید:
به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: “قربانت گردم، از یکى از برادرانم خبرى مى رسد که آن را نمى پسندم و وقتى از خود او مى پرسم، وى منکر آن مى شود؛ با آن که گروه مورد اعتمادى آن را از او نقل مى کنند!”
امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: “اى محمد! گوش و چشمت را پیرامون برادرت تکذیب کن و اگر پنجاه سوگند خورنده نزد تو گواهى دهند و او سخن دیگرى گوید، سخن برادر خود را تصدیق و سخن آنان را تکذیب کن و از او خبرى را منتشر نکن که موجب زشتى او گردد و آبرویش را بریزد؛ چرا که اگر چنین کنى، از کسانى خواهى بود که خداوند درباره آنها فرموده است: «کسانى که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکى براى آنان در دنیا و آخرت است[3] …»،[4]
آری؛ عیب پوشی، یگانه راه صحیح مواجهه با عیب جویان است. عیب پوشی، نقطه مقابل عیب جویی است. عیب پوشی از فضایل است و عیب جویی از رذائل. عیب پوشی مایه تحکیم دوستی و محبت است و عیب جویی باعث کینه و دشمنی. عیب پوشی روابط اجتماعی را تقویت می‌کند و افراد را به هم نزدیک می‌کند؛ اما عیب جویی روابط مردم را برهم می‌زند و آنان را از یکدیگر دور می‌سازد. عیب پوشی از صفات حضرت باریتعالی است؛ چنان که در دعای جوشن کبیر خداوند را اینگونه می‌خوانیم: “ای پروردگاری که زیبایی و خوبی را آشکار می‌کنی و زشتی و بدی را مستور می‌داری[5] …”
بدی و نقایص دیگران را پوشاندن و از هتک حرمت مردم اجتناب کردن، قدم گذاردن در مسیر کمال و پیروی از حضرت حق و سیره پیشوایان راستین دین است. بکوشیم در حد توان این صفت عالی را در خود پرورش دهیم[6].
«برگرفته از کتاب “اخلاق، از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی”، تالیف “مرحوم حجت الاسلام محمدتقی فلسفی” (با تلخیص و اضافات)»
پاورقی ها:
[1] اصطلاح شخص عیب جو، به اشخاصی اطلاق می‌شود که بدی‌های مردم را می‌بینند و مهم می‌شمرند؛ ولی خوبی‌ها را نمی‌بینند و حتی اگر دیدند، آنها را ناچیز و غیرقابل اعتنا تلقی می‌کنند و برای خوبی، ارزشی قائل نیستند. این گروه، عینک بدبینی به چشم دارند و همواره در جستجوی زشتی‌های مردم هستند و اگر کسی ده‌ها صفت خوب داشته باشد و یک صفت بد، روی آن صفت بد انگشت می‌گذارند و مکرر به بازگویی آن می‌پردازند. این چنین افرادی هستند که به بیماری عیب جویی مبتلا می‌باشند.
[2] (سوره نور، آیه 19)
[3] همان
[4] اصول کافی، جلد 8، صفحه 147
[5] یا من أظهر الجمیل یا من ستر القبیح”
[6] اگر چه اسلام از نظر اخلاقی به مسلمانان توصیه کرده که خیرخواه هم باشند و نقایص یکدیگر را دوستانه تذکر دهند و گناه را نهی کنند؛ اما نکته بسیار مهم و قابل ملاحظه‌ای که در این زمینه وجود دارد، این است که حتی در هنگام مبارزه با گناه نیز مسلمانان باید مراقب باشند که به نام نهی از منکر یا انتقاد از عیوب اخلاقی، به “عیبجویی” نگرایند. در این هنگام نیز فرد مسلمان نمی‌تواند در اسرار شخصی دیگران تجسس کند و باعث بی حرمتی و بی آبرویی فرد مقابل شود؛ چرا که این کار خود مایه اشاعه ناپاکی هاست.