در بستر مرگ افتاده بود و لحظات آخر زندگی را سپری می‌کرد. سخت ناراحت و پریشان بود. به او گفتند: این قدر پریشانی و ناراحتی چرا؟ تو فرزند خلیفه اول مسلمین و مادر همه مؤمنان هستی!
در جواب آهی کشید و گفت: “به راستی جنگ جمل مانند استخوانی در گلویم مانده است!ای کاش قبل از آن روز مرده بودم یا در شمار فراموش شدگان قرار داشتم!”[note]1ـ بلاغات النساء، صفحه 8 ـ همچنین در تذکرة الخواص ماجرا با تفصیل بیشتری بیان شده.[/note]
این اظهار پشیمانی فقط به هنگام مرگ نبود. روزی در نزد عایشه صحبت از جنگ جمل به میان آمد. او پرسید: آیا مردم هنوز آن جنگ را به یاد دارند؟
گفتند: بلی!
گفت: “چقدر دوست داشتم که در آن روز در جنگ شرکت نکرده بودم و در خانه خود چون سایر زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌نشستم!”[note]2ـ اسد الغابة، جلد 3، صفحه 284 ـ طبقات ابن سعد، جلد 5، صفحه 1[/note]
همچنین نقل شده وقتی آیه “(ای همسران پیامبر) در خانه های خود بمانید…”[note]3ـ “و قرن فی بیوتکن …” (سوره احزاب، آیه 33)[/note] را تلاوت می‌کرد، آن قدر می‌گریست تا پارچه‌ای که سر را به آن می‌پوشاند، از اشک دیدگانش تر می‌گشت.[note]4ـ طبقات ابن سعد، جلد 8، صفحه 56 (چاپ اروپا) ـ الدرالمنثور (در تفسیر آیه 33 سوره احزاب)[/note]
اما جنگ جمل چه جنگی بود که عایشه، همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را این چنین ناراحت و آشفته کرده بود؟!
پایه ریزی این جنگ زمانی بود که مردم با امام علی (علیه السلام) بیعت کردند. پس از اندکی عدالت امیرمؤمنان(علیه السلام) در تقسیم بیت المال و عزل و نصب فرمانداران توسط او، خشم عده‌ای را برانگیخت. طلحه و زبیر که با علی (علیه السلام) بیعت کرده بودند، آرزوی فرمانداری بصره و کوفه را در سر داشتند، ولی آن حضرت با درخواست آنان موافقت نکرد. آنها نیز به بهانه ی زیارت خانه خدا، مدینه را به سوی مکه ترک کردند.
از طرف دیگر، بنی امیه که در دوران خلافت عثمان، به گرفتن امتیازات ویژه خو کرده بودند، در حکومت امام علی (علیه السلام) دستشان از بیت المال کوتاه شده بود. برای همین پس از غارت مقدار زیادی از بیت المال در مکه گرد آمدند و همراه با طلحه و زبیر، به گرد عایشه جمع شدند. آنگاه با استفاده از بیت المالی که غارت کرده بودند و به بهانه خونخواهی عثمان، سپاهی تشکیل دادند و بصره را تصرف کردند. در این نبرد عایشه سوار بر شتر بود و سپاه گرد شتر او جمع بودند و این شتر حکم پرچم آنها را داشت. از این رو این جنگ به جنگ جمل (شتر نر) شهرت یافت.
امیرالمؤمنین (علیه السلام) برای از بین بردن قائله رهسپار بصره شد. آن حضرت بارها با لشگر روبرو به اتمام حجت پرداخت تا دست از جنگ و خونریزی بردارند. اما آنها به هیچ وجه زیر بار نرفتند و در نهایت در نبردی که میان دو سپاه در گرفت، امام (علیه السلام) پیروز شد.اما آثار شومی که بر جنگ جمل مترتب گردید و عواقب ناگواری که پس از این جنگ تدریجاً به وجود آمد، واقعاً حیرت انگیز و بهت آور است.
در جنگ جمل میان دو لشکر تا حدی تیراندازی شد که چوبه‌های تیر هر دو لشکر تمام گردید و آنچنان در میان دو لشکر نیزه‌ها رد و بدل گردید و در سینه‌های مردان جنگی فرو رفت و آن قدر افراد دو لشکر بر خاک تیره غلطیدند که اگر در روی جنازه کشته شدگان، اسب دوانی می‌شد پای اسبان جز با اجساد و بدن‌های مسلمانان با چیز دیگری تماس پیدا نمی‌کرد. مردی که خود در آن جنگ شرکت داشت می‌گوید: وقتی پس از جنگ جمل به محل لباسشویی زنان بصره (دار الولید) گذرم می‌افتاد، صدای چوب‌های رخت شویان، مرا به یاد جنگ جمل می‌انداخت که در آن جنگ شمشیرها و نیزه‌ها مانند چوب‌های رخت شویان بر رخت ها، محکم بر بدنها، فرود می‌آمد.[note]5ـ تاریخ طبری، جلد 5، صفحه 218 ـ عقدالفرید، جلد 4، صفحه 32[/note]
آمار کشته شدگان این جنگ در نقل‌های تاریخی متفاوت است ولی همگی بر بالا بودن تلفات در این حادثه اتفاق نظر دارند. به طور مثال یعقوبی در تاریخ خود آورده است در جنگ جمل تعداد کشته شدگان از دو لشکر، بیش از سی هزار تن بوده است.[note]6ـ تاریخ یعقوبی، فصل جنگ جمل[/note]
آری در جنگ جمل بیش از حد، ضرر اقتصادی و ناراحتی‌های روانی و جسمی بر مسلمانان وارد گردید. چه مادرانی که داغ جوان دیدند! چه زنانی که بیوه گردیدند! و چه اطفالی که یتیم و بی سرپرست ماندند!
همه این لطمه ها، خسارت‌ها و خرابی‌ها تنها در یک روز، آری در همان روز جنگ و شورش و در یک نقطه محدود و معین به جامعه اسلامی تحمیل گردید، ولی خسارت‌ها و نتایج این جنگ که بعد از پایان کارزار به وقوع پیوست و عواقب شوم و ناگواری که پس از سال‌های متمادی تدریجاً به ظهور رسید و دامنگیر نقاط مختلف کشور اسلامی و مسلمانان شد، بیش از آن است که بتوان آمارگیری کرد و یا تعیین و انداز ه گیری نمود.
آری این بود علت پریشانی و ناراحتی بی اندازه ی عایشه، ام المؤمنین!
(برگرفته از کتاب “نقش عایشه در تاریخ اسلام”، تألیف: “علامه سید مرتضی عسکری(ره)” (با اندکی تلخیص و اضافات))
10 جمادی الاوّل سالگشت
جنگ جمل،
آزمون مرد افکن مسلمانان و کارنامه عبرت آموز صدر اسلام
یاد باد.
پاورقی ها: