« تقوی؛ روح عمل و عامل صعود »

اسلام دارای مبانی و ارکانی است که بر آنها بنا شده، بدانها قوام گرفته و بدون وجود آنها فرو می‌‏ریزد و از آن جز اسمی بی‌‏مسمی برجای نمی‏ماند. حج یکی از این ارکان است و آن سان پر اهمیت است که خداوند درباره‏ ی ترک عمدی حج فرموده است: « … و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند به خود زیان رسانیده)، خداوند از همه‏ی جهانیان بی‏نیاز است.»[note]1-سوره‏ ی آل‏ عمران، آیه‌ی 97.[/note]

حج به عنوان یادگار ابراهیم (علیه السلام) و میراث تمام پیامبران، مجموعه‏ای کامل از دستورات عملی است که با نظمی خاص و قواعدی روشن در بازه‏ای معین از زمان باید به اجرا درآید. مناسک حج از طریق وحی، تجلی یافته و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)‏ این مناسک را از جبرئیل، فرشته‌ای که امین وحی و آموزگار همین مناسک به ابراهیم خلیل (علیه السلام) بوده، فرا گرفته است.

حج ‏گزار پس از رمی جمره‌ی عقبه[note]2-عملی که طی آن حاجی به سوی ستونی که نماد شیطان است، سنگ پرتاب می‏کند.[/note]و پیش از حلق یا تقصیر[note]3-از جمله‏ ی آخرین دستورات حج که حاجی باید موی سر خود را بتراشد.[/note] در سرزمین مِنا، گوسفند و یا گاو قربانی می‏کند. این سنت ویژه ‏ی الهی در حج، موجب تقرب مخصوصی است که در عبادات دیگر کمتر یافت می‏شود. توضیح اینکه، در جاهلیت قربانی از پلیدی شرک مبرا نبود، بلکه همچون “لبیک” و نماز مشرکان، آمیخته با شرک بود؛ چنانکه آنان به هنگام لبیک می‏گفتند: «لبیک خدای لبیک، خداوندا دعوت تو را می‏پذیرم، شریکی برای تو نیست الا شریکی که تو خود او و آنچه مُلک اوست را مالکی.»[note]4-لبیک اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک الا شریک هو لک تملکه و ما ملک- کافی، جلد 4، صفحه 542.[/note] و نمازشان در کنار کعبه کاری جز سوت کشیدن و کف زدن نبود. [note]5-سوره‏ ی انفال، آیه‌ی 35.[/note]همچنین شیوه ‏ی آنان پس از قربانی نمودن این بود که کعبه را به خون قربانی می‌‏آلودند و قسمتی از گوشت آن را بر خانه‏ ی کعبه می‏ آویختند تا خداوند آن را قبول کند.[note]6-بحارالانوار، جلد 67، صفحه 275.[/note]

اما اسلام حرمت خاصی برای قربانی قرار داد و پس از بیان ضرورت احترام به شعائر الهی[note]7-سوره‏ ی مائده، آیه‏ ی 2.[/note]، در طرد آن سنت زشت جاهلی و برای بیان تقّربی که حاصل قربانی است، و چه بسا به همین جهت به قربانی موسوم شده، می‏فرماید: «نه گوشت‏ها و نه خون‏های آنها هرگز به خدا نمی‏رسد، آنچه به او می‏رسد تقوا و پرهیزگاری شماست …»[note]8-لن ینال الله لحومها ولا دماوها و لکن یناله التقوی منکم- سوره‏ی حج، آیه 37.[/note]؛ زیرا این آیه‏ی شریفه کعبه را از سنن جاهلی مزبور پیراسته می‏دارد و از طرفی در دفع این پندار که «چون خداوند از جهانیان بی‏نیاز است، پس قربانی بر حج‏گزار واجب نیست»، این نکته را اظهار می‏دارد که اصل قربانی لازم است اگر چه خداوند از آن بی‏نیاز است و آنچه از این قربانی به خدای سبحان می‏رسد گوشت یا خونش نیست، بلکه روح کردار و جان عمل، که همان تقواست، به حضرتش می‌‏رسد. بنابر این آنچه به خدا می‌‏رسد، باطن و روح عمل است. قربانی نیز مانند تمام اعمال و مناسک دیگر، حقیقتی دارد به نام تقوا، و قداست و تعالی قربانی از آن تقواست نه از آن گوشت و خون، «یناله التقوی منکم».

حضرت امام سجاد (علیه السلام) در بیانی نورانی، سرّ قربانی را این بیان می‌‏کنند که حج ‏گزار و قربانی‏ کننده با تمسک به حقیقت ورع، گلوی دیو طمع را بریده، او را بکشد. [note]9-مستدرک الوسائل، جلد 10، صفحه 166- حدیث شبلی.[/note]شاید به خاطر همین تقوای ارزشمند موعود در قربانی است که عید قربان را «حج اکبر[note]10-وسائل ‏الشیعه، جلد 10، صفحه 86 – 88.[/note]» خوانده‏اند.

اما نکته‏ ی ظریف دیگری نیز در آیات و روایات وجود دارد که برای غیر حاجیان نیز سودمند است و در عین حال نگاه اسلام به اعمال و عبادات را بیشتر روشن می‌کند و آن اینکه؛ به طور عمومی، هر عملی که به قصد قربت انجام گیرد قربانی [چیزی که به وسیله‏ ی آن نزدیکی به رحمت خدا را طلب کنند[note]11-مایقصد به القرب من الرحمه الله من اعمال البر – مجمع‏ لبحرین.[/note] است؛ چنانکه در حدیث است: «زکات و نماز قربانی مسلمانان است».[note]12-ان الزکاه جعلت مع الصلاه قربانا لاهل الاسلام- نهج البلاغه، خطبه‏ی 199، بند 7.[/note] بنابراین هر عملی که در آن تقرب به خدا باشد، قربانی است و خداوند تنها عمل با تقوا را قبول می‏کند.[note]13-انما یتقبل الله من المتقین- سوره ‏ی مائده، آیه‏ ی 27.[/note]

« برگرفته از کتاب صهبای حج، تالیف آیه ‏الله جوادی آملی (با اندکی تلخیص و ساده نویسی) »

فرارسیدن عید قربان،

عید گذشتن از خواستها و علایق و دل سپردن به رضایت محبوب در عمل و نظر،

بر تمام بندگان خدا تهنیت باد!

پاورقی‌ها: