همه ما در زندگی به دنبال پیشرفت و حرکت به جلو هستیم. در حقیقت پیشرفت، ترقی و رسیدن به جایگاه یالاتر و بهتر را می توان عامل محرک فعالیتهای انسانی دانست. در عین حال، ما انسانها برای انجام کارها و دستیابی به اهداف خود همواره از اسباب و وسایلی استفاده می کنیم. به راستی بهترین وسیله برای پیشرفت و دستیابی به اهداف چیست؟

از امام جواد (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: ” اعتماد به خداوند، بهای هر چیز گران و نردبانی به هر مقام بلند است[1].”

هر چیز گرانی را با این اعتماد به خدا می‌شود خرید و اگر خواستید بالا بروید و به مراحل علمی برسید، این نردبان به مقام والا و بالاست؛ هر مقام برین و بالا را با اعتماد به لطف الهی می‌توان تصاحب كرد.

در این بیان نورانی، امام (علیه السلام) فرموده اند که انسان باید اعتماد به خدا داشته باشد. خود ما، موجودی هستیم كه به خدا متّكی است. از وجود مبارك پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده كه از ایشان سوال شد: “شما چرا این قدر بی‌تابی می‌كنید؟” فرمود: “من این چشمم الان باز است، اما نمی‌دانم كه می‌توانم این چشمم را ببندم و بمیرم یا با همین چشم باز می میرم.”

كسی که در حال احتضار و مرگ است، ممکن است فرصت پیدا نکند که قبل از مرگ، حتی چشمان خود را ببندد و اگر كسی نباشد كه چشم این مرده را ببندد، منظره هولناكی خواهد داشت. وقتی انسان این مقدار قدرت ندارد كه این مُژه پلك را به هم بگذارد و بمیرد، آیا از او ضعیف‌تر هم هست؟! لذا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود ما موجودی هستیم که این اندازه ضعیف و متکی به خداست. بنابر این انسان هر اندازه که می‌تواند، باید در پیشگاه ذات اقدس الهی خاضع و خاشع باشد. این وضع همه انسانهاست و لذا شایسته نیست که بگوییم ما به خودمان معتقدیم و تنها به خود اتکا داریم.

با این وجود، ما می توانیم به منبع فیض الهی متصل شویم و قدر و ارزش پیدا کنیم، نظیر عدد صفری که در کنار اعداد دیگر قرار بگیرد. این صفر اگر طرف چپ عدد باشد خوانا نیست و رقمی را نشان نمی‌دهد، همچنین اگر عددی نیز در كار نباشد، هر تعداد صفر هم که باشد، باز هم رقمی را نشان نمی‌دهد. اما اگر یك عدد در طرف راست این صفرها قرار بگیرد، آن وقت این صفرها خواناست. مثلا با یک عدد یک در کنار این صفر می توان عدد ده، صد، هزار و … را نوشت. اما اگر یك عدد نباشد، این صفر, همان صفر است.

فیض خدا همان رقمی است كه انسان را خوانا می‌كند؛ اگر این فیض برداشته شود، انسان همان صفر است. بیان نورانی امام جواد (سلام الله علیه) نیز همین است كه شما انسانها مانند صفری هستید كه می توانید در كنار عدد قرار بگیرید، پس باید از این عدد بهره بگیرید. این فیض الهی را به عنوان نردبان قرار بدهید. اگر خواستید بالا بروید با این نردبان ممكن است؛ اگر خواستید كالای گرانبها بخرید این ثمن و این بها در اختیار شماست.

بنابراین تعبیر “خودكفا هستیم”، “به خود متکی هستیم” و مشابه آن روا نیست؛  ولی اگر بگوییم در سایه لطف خدا و بركت خدا به خدا اعتماد می‌كنیم، به او توكل می‌كنیم، به او تسلیم می‌شویم، آن وقت هزارها كار در اثر همین اعتماد به خدا از ما ساخته است. اگر كسی به خدا اعتماد داشت و بر او توکل کرد، خود را به سرچشمه ای متصل کرده که ما را آفرید و هر جا که باشیم، او با ما هست[2]“… ، چه در درون ما، چه بیرون ما، چه ظاهر ما و چه باطن ما؛ خدا در همه حالات با ماست و فیوض او و لطف او حضور فعّال دارد. با این اعتماد و توکل می توان هر چیز گرانبهایی را به دست آورد و به هر مقام بلندی رسید.

(برگرفته از درس اخلاق آیت الله جوادی آملی[3]همراه با برخی اضافات)

پاورقی:

[1] (الدرة الباهرة، صفحه 40؛ نزهة الناظر، صفحه 136)

[2] (سوره حدید، آیه 4)

[3] این بیانات در درس اخلاق معظم له در تاریخ 5/8/1390 ایراد شده است