باسمه تعالی
به یاد مرگ و سراى بعد از آن یعنی عالم برزخ و قیامت[1]. بودن، یکی از بهترین موعظه‌ها و سازنده‌ترین اندرزها براى هر انسان است. کلام پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در این خصوص نیز همین مطلب را بیان می‌کند که آن حضرت فرمود: “مرگ به‌عنوان موعظه‌گر کافیست[2].”
اما سؤالی که ممکن است مطرح شود، آنست که آیا راهی وجود دارد که بتوان به شکلی ملموس بخشی از آنچه بعد از مرگ روی می‌دهد را درک کرد؟ آیا در این زمینه عامل تذکری وجود دارد که بتواند علاوه بر این که یاد مرگ را در دل ما زنده نگه دارد، تجربه‌ای از آنچه بعد از مرگ روی می‌دهد را به ما نشان دهد؟
هنگامی که به قرآن کریم مراجعه می‌کنیم، با این کلام الهی مواجه می‌شویم که فرمود: “خداوند روح انسان‌ها را هنگام مرگشان به تمامی باز می‌ستاند و (نیز) روح کسی را که نمرده است به هنگام خواب(قبض می‌کند). پس آن روح را که مرگ را بر او مقدر کرده نگاه می‌دارد و دیگری را تا سرآمدی معین باز می‌فرستد. قطعا در این امر نشانههاى روشنى است براى کسانى که اندیشه می‌کنند[3].”
همان طور که می‌بینیم خداوند در این آیه به مقایسه مرگ و خواب پرداخته است. بنابر این یکی از راه‌هایی که می‌توان به‌وسیله آن بهتر مرگ را درک کرد و با یادآوری و توجه به آن، مرگ را از یاد نبرد، تأمل در شباهت بین خواب و مرگ است. در همین راستا، روایات رسیده از معصومین(علیهم السلام) نیز به خوبی شباهت بین خواب و مرگ را برای ما ترسیم می‌کند.
به عنوان نمونه از امام جواد (علیه السلام) سوال شد: “مرگ چیست؟” ایشان در جواب فرمود: “مرگ همان خوابی است که هر شب شما را فرا می‌گیرد؛ با این تفاوت که مرگ مدتش طولانی تر است و شخص از آن بیدار نمی‌گردد مگر در روز قیامت …”
اگر با دقت به حدیث و آیه قرآن بنگریم، هردو به جداشدن روح از بدن در هنگام مرگ و خواب اشاره می‌کنند؛ با این تفاوت که هنگام مرگ دیگر بازگشتی برای روح به بدن نخواهد بود.
امام جواد (علیه السلام) در ادامه حدیث با بیان تشابه بین حالات انسان در خواب و مرگ، از این شباهت به عنوان وسیله‌ای برای تذکر به سختی یا راحتی بعد از مرگ استفاده می‌کند و می‌فرماید:
“مگر انسان در خواب انواع شادمانی را نمی‌بیند که توصیف آن ممکن نیست و همچنین با اقسامی از ترس مواجه نمی‌شود که قادر به توصیف آن نیست؟ پس با این وجود، حالت شادمانی در خواب و ترس در آن چگونه است؟(آیا تنها به همین دلیل که نمی‌توان آنرا توصیف نمود، می‌توان منکر آن گردید؟) مرگ (نیز) همین است (از همین قسم است)؛ پس برای آن آماده شوید[4].”
همان طور که معلوم است، در عالم خواب این جسم مادی ما نیست که ترس و شادمانی یا هر احساس دیگری را تجربه می‌کند، پس می‌توان به طور ملموس دریافت پس از مرگ نیز اگر چه با این جسم مادی وارد عالم برزخ نمی‌شویم، اما احساسی مشابه را تجربه می‌کنیم.
چه خوب است صبح هنگام که از خواب بیدار می‌شویم، فرمایش امام جواد (علیه السلام) را در خاطر داشته باشیم و آنچه که در خواب بر ما گذشته را به‌خود یادآوری نماییم و بپنداریم که خداوند عمری دوباره و فرصت جبرانی مجدد به ما عطا نموده است. پس برای آماده‌سازی زندگانی بعد از مرگ و راحتی و رفاه آن دوران و گریز از سختی‌ها و ترس و اندوه آن هنگام تلاش و کوشش نماییم. شاید دیگر فرصتی برای ما مهیا نشود[5] .
پاورقی‌ها:
[1] بر اساس تعالیم اسلامی انسان پس از مرگ وارد عالمی به نام “برزخ” می‌شود و پس از مرگِ تمامی موجودات و گذشت مدتی، عرصه قیامت بر پا می‌شود و تمامی موجودات وارد آن عرصه می‌گردند
[2] (تحف العقول، صفحه 35)
[3] (سوره زمر، آیه 42)
[4] (معانی الاخبار، صفحه 289)
[5] شیخ صدوق از امام (علیه السلام) با عبارت محمد بن علی (علیه السلام) تعبیر می‌کند. لذا ممکن است ذهن برخی افراد این روایت را از احادیث منقول از امام باقر (علیه السلام) به شمار آورد. اما از آنجا که این روایت و چند روایت قبلی به وسیله حرف عطف به روایات دوم این باب عطف گردیده و روایت دوم نیز از امام جواد(علیه السلام) نقل شده است، مشخص می‌گردد مقصود از محمد بن علی (علیه السلام) در این روایت، به احتمال زیاد امام نهم(علیه السلام) می‌باشد. لذا مؤلف کتاب “موسوعه امام جواد(علیه السلام)” و نگارنده کتاب “میزان الحکمة” نیز ضمن آنکه این روایت را از کتاب معانی الأخبار نقل می‌نمایند، تصریح می‌کنند که این حدیث، از امام جواد (علیه السلام) نقل گردیده است