باسمه تعالی
هر امامی از امامان شیعه بر اساس شرایط زمانی و امکاناتی که در اختیار داشت، حداکثر استفاده را برای بقای اسلام راستین به کار می‌برد. به طور خاص شرایط زمانی حضرت جواد (علیه السلام) و کمی سن آن حضرت مشکلی بر مشکلات افزوده بود و تا زمانی که که شک و تردید شیعیان بر طرف شود، مدتی به طول انجامید. از سوی دیگر سخت‌گیری‌هایی که حکام در زمینه ارتباط میان امام و شیعیان ایجاد می‌کردند مشکل بزرگی بود و در نتیجه شیعیان نمی‌توانستند آزادانه با امامشان آمد و شد داشته باشند. وانگهی امام جواد (علیه السلام) هنوز 25 سال از عمرش نگذشته بود که به شهادت رسید.
اما ايشان با وجود همه این مشکلات، از طریق ملاقات‌های محدود و نامه‌نگاری با شیعیان سرتاسر سرزمین‌های اسلامی، مطالب فقهی و عقیدتی و مبارزه با فرقه‌های منحرف را تا حد ممکن به سرانجام رساند.
شيعيان دوازده امامی که در بلاد مختلف اسلامى زندگى مىكردند؛ بعضا در مدينه به خدمت امام جواد (علیه السلام) شرفياب مى‌شدند و مشكلات دينى، اجتماعى و شخصى خود را با ايشان در ميان مى‌گذاشتند. مثلا روايتى از حرّ بن عثمان همدانى حاكى از آن است كه گروهى از شيعيان رى به محضر آن حضرت شرفياب شدند كه در بين آنان فرد زيدى مذهبى[1].بود، و پس از سوال و جواب در نهايت به امامت حضرت ايمان آورد[2].
اما شيعيان از طريق وكلاى آن حضرت و با نامه‌نگارى نيز با امام خود در ارتباط بودند. به عنوان نمونه، امام جواد (علیه السلام) طی نامه ای به ابراهیم بن محمد همدانی نوشت: “وجوه ارسالی به من رسید، خدا از تو قبول فرموده و از شیعیان ما راضی باشد و آنان را در دنیا و آخرت در جوار ما قرار دهد. … همچنین به دوستان خود در همدان نامه ای نوشتم و به آنان تاکید کردم که از شما پیروی نمایند؛ زیرا من جز تو وکیلی در آن ناحیه ندارم[3].”
از سوی دیگر یاران آن حضرت با نشر كتاب‌هايى كه مشتمل بر احاديث امامان بود و نشانگر توجه روز افزون ائمه اطهار (علیهم السلام) و شيعيان آنان به كار فرهنگى و فكرى بود؛ نقش بسيار سازندهاى در ترويج عقايد و فقه شيعه در اين مناطق بر عهده داشتند. وقتى از امام جواد (علیه السلام) درباره روايت از كتب اصحاب كه به دلایلی مخفى بوده سؤال شد، فرمود: “از آنها روايت كنيد كه حق و صحيح است[4].”بدين‌گونه بود كه شيعيان در نشر و احياى آثار گذشتگان خود كوشيدند و توانایی فقهى شيعه را كه در واقع اساس كار بود تقويت كردند.
آن حضرت در برخورد با فرقه های منحرف زمان خود مانند اهل حدیث، واقفه و غلات سهم بسزایی داشت و شیعیان خود را از این نظر که این فرقه ها چه مواضعی در مقابل آنان به خود گرفته اند راهنمایی می فرمود. مثلا در مقابله با اهل حدیث که خدا را جسم می پنداشتند و یا واقفه که به امامت امام رضا (علیه السلام) معتقد نبودند؛ به یاران خود می فرمود اجازه ندارند پشت سر آنان نماز بخوانند و یا به آنان زکات دهند[5]. همچنین در برابر غلات که در بدنام کردن شیعه سهم بسزایی داشتند و امامان را تا حد خدایی بالا برده و با جعل حدیث شیعیان را به انحراف می‌کشاندند؛ آنان را مورد لعن قرار می‌داد[6].
آری، امام جوادالائمه (علیه السلام) با تمام سختی‌ها و فرصت کم، در پاسداری از مذهب حقه اسلام نهایت تلاش خود را به کار برد.
(برگرفته از کتاب”حیات فکری و سیاسی امامان شیعه”، تأليف: “حجة الاسلام رسول جعفریان” (همراه با تلخیص و اضافات))
پاورقی‌ها:
[1] کسانی که به امامت زید بن علی فرزند دیگر امام سجاد (علیه السلام) به جای امامت امام محمد باقر (علیه السلام) معتقدند
[2] الثاقب في المناقب، صفحه 519، حديث 450
[3] رجال الکشی، صفحه 611 و 612
[4] کافی، جلد 1، صفحه 53
[5] التوحید، صفحه 101 ـ التهذیب، جلد 3، صفحه 283 ـ من لا یحضره الفقیه، جلد 1، صفحه 379
[6] رجال الکشی، صفحه 528 و 529