امام باقر (عليه السلام) مي فرمايند: از دانشمندان دانش را فرا بگيريد و آن را به برادران دينى خود بياموزيد؛ همان گونه كه دانشمندان آنرا به شما آموختند[1]
امام محمد باقر (عليه السلام) پايه گذار انقلاب فرهنگي شيعه محسوب مي شود، گرچه انتشار معارف شيعه به دست امام صادق (عليه السلام) صورت گرفت، ولي به دست امام باقر (عليه السلام) پايه گذاري شد.
در دوران امام باقر (عليه السلام) دولت بني اميه رو به زوال بود و مردم نيز از آنها متنفر بودند. از طرف دیگر به علت خلافت كسي چون عمر بن عبدالعزيز، اختلاف شديدي در ممالك اسلامي پديد آمده بود و هر كسي از گوشه اي قيام مي كرد و در نتيجه خلفا به سرعت تغيير مي كردند؛ چنانكه در مدّت امامت امام باقر (عليه السلام)، در مدت نوزده سال پنج خليفه روي كار آمدند. لذا موقعيت مناسبي براي آن حضرت كه از ظلم بني اميه فارغ شده بود، پديد آورد تا انقلابي علمي را آغاز نمايد. با بهره گیری از همین فرصت بود که بزرگاني از شيعيان و اهل تسنن در اطراف ايشان جمع شدند و حقايق و معارف اسلام را منتشر كردند. از اين جهت رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نيز از سالها پیش به ايشان لقب “باقر” داده بودند. لسان العرب – يکي از کتب مشهور لغت عرب ، مي گويد:
«امام باقر ملقّب به اين لقب است چون شكافنده علم است. پايه علوم اسلامي را شناخت و فروع آن را درك نمود و آن را توسعه داد».
حضرت باقر (عليه السلام) را باقر ناميده اند؛ چرا که انتشار دين و معارف اسلامي را ايشان شالوده ريزي كرده است.
شيخ مفيد در کتاب ارشاد مي گويد: «افرادي از اصحاب رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) كه باقي مانده بودند (نظير جابربن عبدالله انصاري) و همچنین بزرگان تابعين [2]و رؤساء مسلمين از فقها و غير فقها (نظير جابر جعفي، كيسان سختياني، امين مبارك، زهري، اوزاعي، ابي حنيفه، مالك، شافعي و زياد بن منذر)، از امام باقر (عليه السلام) روايت نقل مي كنند. همچنين نويسندگاني نظير طبري، بلاذري، سلامي، خطيب، ابي داود، اسكافي، مروزي، اصفهاني، بسيط و نقاش و … از امام باقر (عليه السلام) روايت نقل مي كنند. اين افراد از علماي اهل سنت هستند كه بعضي از آنان به فيض محضر امام باقر (عليه السلام) رسيده اند» .
همچنین بسياري از علماي اهل تسنن نيز اقرار دارند كه آن حضرت، بزرگترين عالم زمان خويش بوده است. حتي حكم بن عتيبه يكي از علماي بسيار بزرگ اهل سنت در تفسير اين آية شريفه “ان ذلك للمتوسّمين[3] گفته است: «به خدا قسم محمد باقر از متوسّمين (افراد هوشيار و با ذکاوت) است» .
عبدالله بن عطا كه او نيز از علماي اهل سنت است مي گويد:
«دانشمندان را نديدم كه نزد كسي این چنين خويش را كوچك پندارند كه نزد امام باقر كوچك بودند؛ حكم بن عتيبه نزد امام باقر فقط يك شاگرد بود».
خواصّ اصحاب امام باقر (علیه السلام) و همچنين افرادي كه از او روايت نقل مي كنند بيشتر از چندين هزار نفرند؛ ولي افراد فوق العاده مبرزي در ميان آنها وجود دارند كه جداً بايد گفت فخر شيعه هستند. به عنوان نمونه تنها يكي از آنها، یعنی محمد بن مسلم، سي هزار روايت از امام باقر(علیه السلام) نقل كرده است.
ابن حجر – دانشمند متعصّب اهل تسنن – نيز در شان اين امام بزرگوار مي گويد: «او جامع علوم و شكافنده و توسعه دهنده علم بود. او نمايانگر علم بود و دانش را رفعت داد. قلب او مهذب و علم و عمل او پاك و پاكيزه بود. او طاهر و مطهر بود، خُلق او عالي بود و عمر او در اطاعت خداوند صرف شد. تبحّري در عرفان داشت كه زبان گوياي آن نيست. سخنان او در عرفان و سير و سلوك به حدّي است كه نمي تواند در اين گفتار ضبط شود».
اما با وجود همه اینها، شأن ائمة طاهرين(علیهم السلام) هنوز هم در تاريخ ناشناخته مانده است… .
( برگرفته از آثار آيت الله صافي گلپايگانی[4] )
پاورقي ها :
[1] قال الإمام محمد بن علی الباقر (علیه السلام): ” إن الذی یعلّم العلم منکم له أجر مثل أجر المتعلّم و له الفضل علیه فتعلّموا العلم من حملة العلم و علّموه إخوانکم کما علّمکموه العلماء” (اصول کافي، جلد1، صفحه 35)
[2] تابعین ، کسانی هستند که محضر رسول خدا را درک ننموده اند، اما مصاحب و همنشین صحابه بوده اند.
[3] سوره حجر، آيه 75
[4] این مطلب در سایت www.saafi.net مربوط به آیت الله صافی نیز نقل گردیده است