باسمه تعالی
در آموزه‌های اسلامی، تواضع و فروتنی یکی از ارزشمندترین مکارم اخلاقی به شمار می‌رود و عموماً مردم، فرد متواضع را دوست دارند. خداوند در قرآن کريم می‌فرمايد:
“و بندگان خداى رحمان كسانىاند كه روى زمين با تواضع گام برمى‌دارند[1].”
امام حسن عسکری (عليه السلام) در روایتی علاوه بر اينکه تواضع را نعمتی الهی معرفی می‌نمايند، پرده از يک خصوصيت مهم اين صفت بر می دارند: “فروتنی و تواضع نعمتی است که هیچ کس بدان حسد نورزد[2].”
برخی نعمت‌ها ممکن است مورد حسادت افراد قرار گيرند؛ اما تواضع و فروتنی از جمله نعمت‌هایی است که کسی بدان حسادت نمی‌ورزد و شخص متواضع همواره محبوب و مورد تحسين است و به همان دليل، فرد متکبّر، منفور است.
اهميت تواضع آنقدر بالاست که امام عسکری (عليه السلام)، مقام فردی که با برادرانش متواضعانه رفتار نمايد را اين‌گونه ترسيم می‌نمايند:
“کسی که در دنیا نسبت به برادرانش متواضع باشد، نزد خداوند از صدّیقین به شمار می رود[3].”
اما تواضع نشانه‌هایی دارد؛ امام حسن عسکری (عليه السلام) در روايتی دو نشانه تواضع را معرفی می فرمايند:
“یکی از نشانه‌های تواضع آن است که به هرکس برخورد نمايی سلام کنی و در هنگام ورود به مجلس هرکجا جا بود، بنشینی[4].”
بعضی افراد فقط به دوستان و آشنایان سلام می‌کنند. اما توصیه دین این است که افراد در برخورد با دیگران، ابتدا سلام دهند. پيامبر اکرم (صلّی الله عليه و آله و سلّم) در پيشی‌گرفتن در سلام معروف بودند و همچنين هنگام ورود به مجلس، هرجا که جا بود می‌نشستند و جای خاصّی را برای نشستن خود قرار نداده بودند[5].
رسیدن به این کمال اخلاقی نيازمند تمرین است؛ مثلا تلاش کنیم تا بدون تکبّر و خودپسندی، به هرکه رسیدیم سلام کنیم. باید به مرور و استمرار، هرجا که پای خودبینی و خودخواهی به میان می‌آید، آن “من” را زیر پا گذاشت و غرور خویش را شکست تا فروتنی، جزء خلق‌وخوی انسان گردد و تکبّر ریشه‌کن شود و بدين وسيله رحمت الهی شامل حال انسان شود.
(برگرفته از کتاب “حکمت‌های عسکری”، اثر “حجة الاسلام جواد محدثی” (با برخي تغييرات و اضافات))
پاورقی‌ها:
[1] سوره فرقان، آيه 25
[2] (تحف العقول، صفحه 486)
[3] (طبرسی، احتجاج، جلد 2، صفحه 267) سوره نساء، آيه 69 صدّيقين، مقامهای شريفی هستند که در آيات قرآنی در مورد آنها سخن به ميان آمده است. در آيه 69 سوره نساء از صديقين، در رتبه‌ای پس از انبياء و پس از آن از شهدا و صالحين ياد شده است
[4] (تحف العقول، صفحه 487)
[5] مکارم الاخلاق، صفحه 14