پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در شرایطی از دنيا رفت كه جامعه اسلامى در بدترين وضعيّت قرار داشت؛ چرا که از نظر تهدیدات خارجی، دولت قدرتمند روم و ايران، حكومت اسلامى را تهديد مي كردند (و اصرار آن حضرت مبنى بر تجهيز سپاه اسامه، بهترين گواه اين مطلب است) و در داخل نیز، منافقان، مشركان و يهوديان هر روز مشكلى براى جامعه اسلامى ايجاد مي نمودند.
بديهى است در چنين موقعيّتى اگر حاكم جامعه، يك فرد عادى بود، جامعه را بدون جانشين رها نمي كرد. حال آیا عقل سلیم مي پذيرد كه رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) (که بر اساس قرآن کریم، بيش از هر كسى غمخوار مسلمين بود و براى رفاه آنان از هر تلاشى دريغ نمي ورزيد)[note]1- “لقد جاءكم رسول من أنفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين روؤف رحيم” “به يقين، رسولى از خود شما بسويتان آمد كه رنجهاى شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدايت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است” (سوره توبه، آیه 128)[/note]، جامعه اسلامی را بدون تعيين خليفه و جانشين گذاشته و از میان مسلمانان رفته باشد؟
افزون بر آن، اعتقاد به اين چنين امرى، بالاترين اهانت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است؛ چرا كه با اين چنين تصميمى، جامعه اسلامى با سختترين مشكل مواجه می شود و طبیعتا ادعای دكتر احمد امين (دانشمند مصرى) درست خواهد بود. او به صراحت ادعا می کند: “پيامبر گرامى (صلی الله علیه و آله و سلم) بدون اينكه جانشينى معيّن كند و يا چگونگى و شرايط تعيين حاكم را بيان كند، از دنيا رفته و جامعه اسلامى را با مشكلترين و خطرناكترين وضع مواجه ساخته است.”[note]2- فجر الاسلام، صفحه 225[/note]
ابن خلدون نیز اصل عقلایی تعیین جانشین را این گونه توصیف می نماید: “محال است كه بتوان جامعه را بدون رهبر و سرپرست رها كرد؛ چرا كه عامل درگيرى ميان مردم و سياستمداران می گردد. بدين جهت، در هر اجتماعى نياز مبرم به تعيين حاكمى است كه از هرج و مرج جامعه جلوگيرى كند.”[note]3- مقدمه ابن خلدون، صفحه 187[/note]
از سوی دیگر، اهل سنت از رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل مي كنند که آن حضرت خود فرمود: “تمام پيامبران داراى وصى و وارث بودند.”[note]4- تاريخ مدينة دمشق، جلد 42، صفحه 392- الرياض النضرة، جلد 3، صفحه 138- ذخائر العقبی، صفحه 71 – مناقب خوارمى، صفحه 42 و 85[/note] همچنین از قول سلمان فارسى نیز نقل مي كنند كه از آن حضرت پرسيد: “هر پيامبرى براى خود وصى و جانشين داشت، وصى شما كيست؟” [note]5- معجم الكبير ، جلد 6، صفحه 221- فتح الباري ، جلد 8، صفحه 114- مجمع الزوائد ، جلد 9، صفحه 113[/note]حال آيا در ميان تمامى پيامبران الهى، رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) استثنا بود؟ بنا بر این نمی توان پذیرفت که آن حضرت، امت را پس از خود به حال خویش رها سازد و وصی و جانشین خویش را معرفی ننماید.
حتی صحابه نیز عدم تعیین جانشین را امری ناپسند و غیر عقلایی می دانستند. بر طبق نقل اهل سنت، حفصه به عمر گوشزد مي كند كه كسى را به عنوان جانشين خود معيّن كند و به دنبال آن عبدالله بن عمر نیز به وى مي گويد: “اگر چوپان تو، شتران و گوسفندان را بدون سرپرست رها كند، به وى اعتراض خواهى كرد كه چرا باعث نابودى آنها گرديدى؟ پس به فكر اين امّت باش و كسى را بهعنوان خليفه براى آنان تعيين كن! چون رعايت حال اين امّت از مراعات وضع شتران و گوسفندان لازمتر است.”[note]6- صحيح مسلم، جلد 6، صفحه 5- مسند أحمد، جلد 1، صفحه 7 – مصنّف عبد الرزاق، جلد 5، صفحه 448[/note]
معاويه نیز كه به قصد گرفتن بيعت براى يزيد وارد مدينه شد، در جمع صحابه و ضمن گفتگو با عبداللّه بن عمر گفت: “من وحشت دارم، كه امّت پيامبر را همانند گوسفند بدون چوپان رها سازم و بروم.” [note]7- تاريخ الطبری، جلد 4، صفحه 226[/note]آیا اين بالاترين اهانت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نيست كه به اندازه برخی از اطرافیان نیز به فكر امّتش نباشد و آنان را بدون رهبر رها سازد؟!
از سوی دیگر، سیره پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز به ما نشان می دهد که آن حضرت حتی هنگامی که براى چند روز از مدينه بيرون مي رفت، يكى از اصحاب خود را به عنوان جانشين، معيّن مي فرمود.[note]8- تفسير القرطبی، جلد 1، صفحه 268[/note] “ابن اُمّمكتوم” را در 13 مورد از غزوات، مانند: بدر، احد، ابواء، سويق، ذات الرقاع و … به عنوان جانشين خود در مدينه انتخاب نمود.[note]9- عون المعبود، جلد 8، صفحه 106- طبقات الكبرى، جلد 4، صفحه 209- الإصابة، جلد 4، صفحه 495- كنز العمال، جلد 8، صفحه 268[/note]همچنين “ابو رهم” را به هنگام عزيمت به مكه، جنگ حنين و خيبر، “محمد بن مسلمه” را در جنگ قرقره، “نميلة بن عبد الله” را در بنى المصطلق، “عويف” را در ماجرای حديبية و … به عنوان خليفه خود قرار داد.[note]10- التنبيه و الإشراف، صفحات 211، 216- 213، 221، 225، 228 ،231 و 235 – تاريخ خليفة بن خيّاط ، صفحه 60[/note]
آيا صحيح است كه پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در جنگ خندق، كه در كنار مدينه بود، براى خود جانشين تعيين كند؛ اما براى زمان طولانى بعد از خود، كسى را به عنوان جانشين معيّن نكرده باشد؟
همچنين علماى بزرگ اهل سنّت نقل كردهاند: “هنگامى كه آن حضرت، قبايل عرب را به سوى اسلام دعوت مي فرمود، بعضى از شخصيّتهاى بزرگ قبايل ، مانند: بنى عامر بن صعصعه ، به ایشان گفتند: “اگر ما تو را يارى كنيم و كار تو بالا بگيرد، آيا رياست و جانشينى بعد از تو ، به ما خواهد رسيد؟” آن حضرت پاسخ داد: “تعيين رهبرى به دست من نيست؛ بلكه به دست خدا است و هر كس را كه بخواهد ، انتخاب خواهد كرد.”[note]11- الثقات (ابن حبّان)، جلد 1، صفحه 89 – البداية و النهاية، جلد 3، صفحه 171[/note]
بر این اساس است که شیعه اعتقاد دارد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نه تنها امت را پس از خویش بدون معرفی جانشین رها ننمود، بلکه به امر الهی و در مواقف متعدد و از جمله در روز غدیر، علی (علیه السلام) را به عنوان جانشین خویش به مسلمانان معرفی نمود و امت اسلامی را بدون سرپرست رها ننمود.
(برگرفته از کتاب “چهل سؤال پیرامون خلافت و امامت”، تالیف: “آیت الله دکتر سید محمد حسینی قزوینی”)
سایت رشد فرارسیدن هجدهم ذی الحجه،
عید الله الاکبر؛
عید سعید غدیر خم
روز اکمال دین به اعلان وصایت امیر المومنین (علیه السلام)،
را به تمامی مسلمین جهان تبریک و نهنیت می گوید.
پاورقی ها: