“امر به معروف و نهی از منکر راه انبیاء و روش صالحان و فریضه ای بزرگ است که سایر واجبات به آن پایداری می‌یابند،… کسب و کارها حلال می‌گردند و حقوق مردم به آنها بازگردانده می‌شود و زمین آباد می‌شود … و امور سامان می‌یابند[1].
امام باقر (علیه السلام)
هر کاری را که دین و عقل نیکو بشناسند، معروف است. منکر نیز چیزی است که بر پایه نقل (کلام پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام)) و عقل زشت و ناپسند باشد. بنابراین، همه واجبات و مستحبات معروف‌اند و امر به معروف، فرمان دادن به دیگران در محور واجبات و مستحبات است و نهی از منکر، بازداشتن دیگران از کارهایی است که نزد نقل و عقل ناپسند باشد و آنها محرمات و مکروهات هستند.
اگر همه نسبت به انجام اعمال خود و دیگران حساس باشند و به خود و دیگران در انجام کارهای خیر و نهی از کارهای بد متذکر شوند، به حقیقت بسياری از حقوق از دست‌رفته به صاحبان شان باز می‌گردد و جامعه از وجود بدی‌ها پاک و خیر و نیکی فراگیر می‌شود و به فرموده امام (علیه السلام) زمین آباد و امور مردم سامان می‌یابد.
از همین روست که امر به معروف و نهی از منکر از اصلی‌ترین ارزش‌های دینی است و به نقل قرآن کریم حضرت ختمی نبوت (صلی الله علیه و آله و سلم) در کتاب‌های تورات و انجیل به امرکننده به معروف و نهی کننده از منکر معرفی شد [2]و نیز طبق نقل قرآن کريم، لقمان به پسرش فرمود: “ای پسر من! نماز را به پا دار و به کار شایسته فرمان ده و از کار ناشایست نهی کن [3]…
لذا امر به معروف و نهی از منکر از مهم‌ترین وظایف مؤمنان و بارزترین ویژگی جامعه اسلامی است، زیرا خدای متعال می‌فرماید: “و باید از میان شما گروهی باشند که مردم را به نیکی فراخوانند و آنان را به کار پسندیده وا دارند و از کار زشت و نکوهیده نهی کنند[4] ،[5] … امر به معروف و نهی منکر دو مرحله دارد: يكى مرحله فردى كه هر كس موظف است به تنهايى ناظر اعمال ديگران باشد، و ديگرى مرحله دسته جمعى كه امتى موظفند براى پايان دادن به نابسامانی هاى اجتماع دست به دست هم بدهند و با يكديگر تشريك مساعى كنند. قسمت اول وظيفه عموم مردم است. قسمت دوم شكل واجب كفايى بخود مىگيرد و چون جنبه دسته جمعى دارد و شعاع قدرت آن وسيع و طبعا از شئون حكومت اسلامى محسوب مىشود. این آیه ناظر بر مرحله دوم این وظیفه است. شما بهترين امتى هستيد كه [براى اصلاح جوامع انسانى] پديدار شده ايد، امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید[6] …
در همین رابطه امام باقر (علیه السلام) در بیانی ديگر امر به معروف و نهى از منكر را مورد نصرت و رحمت خدا معرفی می‌نماید و ترک‌کننده و کوچک‌شمارنده این فریضه را به دور از رحمت خداوند معرفی می‌نمايند.(7[7])
آری مسلمین برای بهره‌مندی از نصرت و رحمت الهی و آباد شدن دنیا و آخرتشان باید در احیای این وظيفه فراموش شده بکوشند تا خدای نکرده مورد عقاب الهی و دوری از رحمت پروردگار قرار نگیرند و جامعه‌ای به سامان و زندگی آسوده‌ای داشته باشند.
(برگرفته از کتاب ” مفاتیح الحیاة”، تأليف: “آیت الله جوادی آملی” (با تلخیص و اضافات))
برچسب خورده: اصلاح جوامع انسانی – امام محمد بن علی الباقر- امربه‌معروف ونهی از منکر- زشت و نکوهیده-سخنان امام باقر-مناسبت نامه نصرت و رحمت الهی– نمازوظیفۀ فراموش شده
پاورقی ها:
[1] (الکافی، جلد 5، صفحه 55 و 56)
[2] سوره اعراف، آیه 157.
[3] (سوره لقمان، آیه 17)
[4] (سوره آل عمران، آیه 104)
[5] امر به معروف و نهی منکر دو مرحله دارد: يكى مرحله فردى كه هر كس موظف است به تنهايى ناظر اعمال ديگران باشد، و ديگرى مرحله دسته جمعى كه امتى موظفند براى پايان دادن به نابسامانی هاى اجتماع دست به دست هم بدهند و با يكديگر تشريك مساعى كنند. قسمت اول وظيفه عموم مردم است. قسمت دوم شكل واجب كفايى بخود مىگيرد و چون جنبه دسته جمعى دارد و شعاع قدرت آن وسيع و طبعا از شئون حكومت اسلامى محسوب مىشود. این آیه ناظر بر مرحله دوم این وظیفه است.
[6] (سوره آل عمران، آیه 110)
[7] وسائل‌الشیعه، جلد۱۶، صفحه۱۲۴.