“برترین خرد، شناخت انسان نسبت به خود است.”[note]1- قال الامام الرضا (علیه السلام): “… أفضل العقل معرفة الإنسان نفسه …” (العدد القویة، صفحه 292)[/note]
(امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام))
دقت داشتن به گفتار، رفتار و اعمالی که مرتکب می‌شویم و یا به عبارت دقیق تر، شناخت خود و اعمالمان و کسب مهارت خودآگاهی، وظیفه هر انسانی است. اهمیت این موضوع به اندازه‌ای است که خودآگاهی را به یک مهارت بنیادی برای کسب سعادت و زندگی بهتر تبدیل کرده است. همان گونه که علی بن موسی الرضا(علیه السلام) بیان می‌نمایند، خودآگاهی مهم ترین بعد خردورزی ماست. هر چه نسبت به خودمان شناخت بیشتری داشته باشیم، اندیشه ما دارای بالندگی و پرورش بیشتری خواهد شد.
اما منظورمان از خودآگاهی چیست؟ منظور از خودآگاهی توانایی انسان در شناخت ویژگی‌های فردی و اجتماعی اش می‌باشد؛ به گونه‌ای که او را نسبت به نقاط قوت و ضعف، علایق و تمایلات، نیازها و احتیاجات و سایر ابعاد وجودی اش آگاه سازد تا در نهایت او را به شناخت صحیحی از خود برساند. حال برای رسیدن به این شناخت درست، محورهای گوناگونی پیش رو داریم که مهم ترین آنها عبارت است از:
1- حقوق شناسی: آگاهی انسان از حقوق متقابل خود و دیگران و مسئولیت‌های ناشی از آن، که باعث می‌شود روابط اجتماعی اش را بر اساس موازین صحیحی تنظیم کند.
2- ظرفیت شناسی: آشنایی فرد با قابلیت‌ها و توانمندی‌های او که موجب اعتماد به نفس و افزایش خود باوری انسان می‌شود.
3- کاستی شناسی: همان گونه که آدمی توانمندی‌های ویژه‌ای دارد، از ضعف هایی نیز رنج می‌برد که درک آن شجاعت درونی و سعه صدر می‌طلبد؛ چرا که پذیرفتن ایرادها، کاری است بسیار دشوار که توجه به آن در خودآگاهی نقش ویژه‌ای ایفا می‌کند.
4- رغبت شناسی: این محور به شناسایی و بررسی علایق و گرایش هایی می‌پردازد که از ابتدا در فرد بوده و یا بعداً در او ایجاد شده است. فرد با آگاهی از آنها می‌تواند تمایلات اصولی و منطقی اش را از غیر آن تفکیک کند.
5- نیاز شناسی: از ویژگی‌های مهم انسان، وابستگی او به نیازهای جسمی و روانی است. گاه این وابستگی تا اندازه‌ای است که چگونگی تامین آن عامل تعیین کننده‌ای در کیفیت رفتار و شخصیت فرد می‌گردد.
6- آرمان شناسی: انسان به همان اندازه که به نیازهایش تعلق دارد، به آرمان‌ها و آرزوهایش نیز وابسته است؛ چرا که آرمان‌ها و آرزوها شکل دهنده تفکر و رفتار افراد می‌باشند. در نتیجه انسانی که به شناخت درستی از خود رسیده، برای آینده اش هدفی ترسیم می‌کند که در چهارچوب توانایی هایش باشد و برای رسیدن به آن، با انگیزه تلاش می‌کند.
بدون تردید ایام ولادت با سعادت حضرت امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) فرصت مناسبی برای ماست تا با خود خلوتی کرده و با اندیشیدن به هویتمان، به خودآگاهی مطلوبی دست پیدا کنیم.
(برگرفته از کتاب “مهارت‌های زندگی در سیره رضوی”، تالیف: “دکتر محمدرضا شرفی”)
پاورقی‌ها: