« میراثی عظیم »
با نگاهی کوتاه به کتب فقهی و تفسیری شیعه، به خوبی می‌توان دریافت که بخش زیادی از روایات فقهی، اخلاقی و تفسیری شیعه از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است. همچنین در زمینه اخلاقیات، جملات گهربار و پر مغزی از امام باقر (علیه السلام) روایت گردیده است که در نهایت زیبایی و برخاسته از روح عصمت و کمالات درونی امام است. إربلی[1].، نوشته است که “اخبار انبیا، فراوان از آن حضرت نقل شده و مردم اخبار مربوط به غزوات پیامبر را از ایشان نقل کرده‌اند و در احکام و مناسک حج به آنچه امام باقر (علیه السلام) از قول رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نموده، استناد کرده‌اند. آنان همچنان روایاتی در تفسیر قرآن از آن بزرگوار نوشته و شیعه و اهل تسنن از آن حضرت حدیث نقل کرده‌اند.”[2].
در این مورد ابو زهره[3].هم می‌نویسد: “آن حضرت مفسر قرآن و مبین فقه اسلامی بود و فلسفه اوامر و نواهی را درک می‌کرد و هدف آنرا در حد نهایی می‌فهمید[4].
و نیز درباره اندیشه‌ها و جملات اخلاقی – اجتماعی امام (علیه السلام)، می‌نویسد: “به خاطر کمال نفسانی و روشنی قلب و قدرت درکش، خداوند حکمت های اعجاب انگیزی بر زبان او جاری ساخت و عباراتی درباره اخلاق شخصی و اجتماعی از آن حضرت روایت شده که اگر مرتب شوند، یک روش گرانبها و جامعی از آن در زمینه های اخلاقی به وجود می‌آید[5]. “
نمونه‌ای از درسهای اخلاق عملی امام باقر (علیه السلام)، مخالفت آن حضرت با خشک مقدسی بود. آن حضرت در مقام عمل با نظر آن دسته که گمان می‌کردند ترک کامل نعمت های دنیوی، ورع اسلامی و زهد است، مقابله می‌کردند.
درباره مسائل اعتقادی نیز امام باقر (علیه السلام) بسیاری از خطبه‌های اعتقادی امیرالمومنین (علیه السلام) را در مسائل مربوط به توحید و صفات خدا، روایت کرده‌اند. همانطور آن حضرت بیانگر بسیاری از نکات دقیق مسائل اعتقادی مورد اختلاف شیعه و اهل تسنن می‌باشند.
تلاشهای خستگی ناپذیر امام باقر (علیه السلام) و پس از ایشان، امام صادق (علیه السلام) سبب شد تا فقه شیعه با اتکای به احادیث رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و الهامات غیبی بر قلوب ائمه اطهار (علیهم السلام) زودتر از اهل سنت و … به مرحله تدوین برسد. این میراث فقهی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که از طریق اهل بیت عصمت (علیهم السلام) به طور مستقل به ما رسیده است. اهل سنت احادیثی را که از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کنند، معمولا با اتصال سند آن از پدرش از پدرانش به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌رسانند؛ ولی شیعه به دلیل اعتقاد به امامت و عصمت آن حضرت و دیگر ائمه، نیازی به ذکر سند نمی‌بیند. از خود امام باقر (علیه السلام) درباره احادیثی که بدون ذکر سند از پیغمبر نقل می‌کنند، سؤال شد، فرمودند: “وقتی حدیثی را روایت کرده و سند آن را ذکر نمی‌کنم، سند من در چنین مواردی پدرم زین العابدین، از پدرش حسین شهید از پدرش علی بن ابیطالب، از رسول خدا از جبرئیل و پس از آن از خداست[6] .
این میراث امام باقر (علیه السلام) است که سبب حفظ و سلامت شیعه از تحریفات حدیثی شده است که به دلیل منع نوشتن حدیث در زمان خلفا و انگیزه‌های دیگر، زمینه‌های آن ایجاد شده بود …
« برگرفته از کتاب “حیات فکری و سیاسی امامان شیعه”، تألیف رسول جعفریان (با اندکی تصرف) »
پاورقی‌ها:
[1] علی بن عیسی إربلی از مورخان و محدثان صاحب نام قرن هفتم هجری است
[2] کشف الغمة، جلد 2، صفحه 126
[3] ابو زهره از علمای معاصر و بزرگ اهل تسنن و از اساتید دانشگاه الأزهر مصر می‌باشد
[4] (الإمام الصادق (علیه السلام)، صفحه 24)
[5] همان
[6] (إعلام الوری، صفحه 270)