باسمه‌تعالی
پرسش:
مهدی کیست؟
امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف مشهور به امام زمان، حجّت بن الحسن، دوازدهمین و آخرین امام شیعیان و همان موعود آخرالزمان است. او مانند ائمه‌ی پیشین از جانب خدای متعال تعیین شده و آخرین وصی (جانشین) حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله است.
- مشخصات شناسنامه‌ای (نام، تاریخ و مکان تولد، نام پدر و مادر و…)
حضرت مهدی در نیمه‌ی شعبان سال 255 هجری قمری[i] در شهر سامرا در عراق به دنیا آمد. او تنها فرزند امام حسن عسکری (امام یازدهم) و جناب نرجس خاتون، نوه‌ی پادشاه روم است.
- القاب و کنیه‌های حضرت
امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هم‌نام پیامبر اکرم و هم‌کنیه با وی (ابوالقاسم) و ملقّب به مهدی آل محمد علیهم‌السلام است.
ایشان دارای القاب فراوان است که از جمله مشهورترین آن‌ها می‌توان به اباصالح، قائم آل محمد، مهدی آل محمد، حجة‌الله، ولی‌الله، بقیة‌الله، امام منتظَر و صاحب‌الزمان اشاره کرد.
- بشارت قرآن، پیامبر و امامان پیشین به وی
امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف همان منجی و موعودی است که کتاب‌های آسمانی به برقراری عدالت و صلح به دست وی بشارت داده‌اند. در قرآن کریم به ایشان و ظهورشان، به طور غیرمستقیم اشاره شده است. در برخی آیات قرآن از پایان یافتن شرک و کفر[ii]، فراگیر شدن دین حق[iii]، پیروزی حق بر باطل[iv]، برپا شدن حکومت صالحان بر زمین[v] و حکمرانی مستضعفان[vi] سخن گفته است. تحقق کامل این‌ها بعد از ظهور امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است.
همچنین پیامبر اکرم بارها و به مناسبت‌های مختلف از امام دوازدهم سخن گفته و به برقراری عدالت و صلح توسط ایشان تصریح کرده است؛[vii] علاوه بر این، امامان پیشین (از امیرالمؤمنین علیه‌السلام تا امام حسن عسکری علیه‌السلام) نیز همواره به وجود ایشان بشارت داده‌اند.[viii]
- حضرت مهدی در منابع اهلِ‌سنت
نه‌تنها در کتاب‌های شیعی بلکه در کتاب‌های اهلِ‌سنت نیز روایات مربوط به امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف آمده است؛ از جمله نقل‌هایی از پیامبر اکرم که بشارت داده است: مردی از نسل من ظهور خواهد کرد و جهان را از ظلم و جور پاک خواهد ساخت.[ix]
- طول عمر حضرت و زنده بودن و غیبت ایشان
دوره‌ی امامت حضرت با شهادت پدرشان، امام حسن عسکری، در سال ۲۶۰ ه.ق آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. امام زمان به خواست خدای متعال، مانند حضرت نوح و حضرت خضرعلیهماسلام، عمری طولانی دارد و هم‌اکنون نیز زنده است. البته بر مبنای روایات رسیده از معصومان، امام زمان علیه‌السلام به جهات مختلف از جمله ترس از کشته شدن، امتحان مردم، بر عهده نداشتن بیعت، گناهان مردم و… زندگی پنهانی دارد و به‌اصطلاح در غیبت به سر می‌برد.
پنهان‌زیستی خلیفه‌ی الهی در زمین، مسئله‌ی تازه‌ای نیست؛ برخی از پیامبران مانند حضرت ادریس، حضرت یوسف و حضرت موسی علیهم‌السلام نیز دوران غیبتی داشتند؛ بعضاً به صورت ناشناس در بین مردم زندگی می‌کردند یا دور از مردم، زیست پنهانی داشتند.
پنهان‌زیستی امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه به دو شکل بوده است:
- غیبت صغری؛
- غیبت کبری.
در دوران غیبت صغری -که از زمان شهادت پدرشان آغاز شد- ایشان به واسطه‌ی چهار نائب خاص، با شیعیان ارتباط داشتند. پس از این دورانِ شصت و نُه ساله، از سال ۳۲۹ ه.ق، غیبت کبری آغاز شد و دوران ارتباط مردم با حضرت از طریق نائبان خاص پایان یافت.
- جایگاه امامت و هدایت ایشان چه در زمان غیبت و چه در زمان ظهور
گرچه در دوران غیبت کبری، مردم دسترسی مستقیم به حضرت ندارند ولی همچنان او امام و هدایتگر امت است. اساساً امامان معصوم (چه در زمان حضور و چه در زمان غیبت) واسطه‌ی بین خدا و مردم‌اند.[x] همچنین یکی از بهترین راه‌های تقرّب به خداوند، ائمه علیهم‌السلام هستند.[xi]
در زمان غیبت، مردم از عنایات و برکات وجود امام زمان عجل‌الله‌فرجه مانند خورشید پشت ابر، بهره می‌برند. امام زمان در دوران غیبت کبری، به مردم دستور داده است که به راویان احادیث (نقل‌کنندگان سخنان ائمه علیهم‌السلام)[xii] -که متخصص در دین و خداترس و دور از هوای نفس و دنیاپرستی هستند[xiii]– مراجعه کنند و برای آگاهی از شریعت الهی، از ایشان کمک بگیرند.
- برقراری عدالت و صلح و برپایی حکومت حق
یکی از امور قطعی، ظهور و قیام امام زمان عجل‌الله‌فرجه و برقراری عدالت و صلح در جهان به دست وی است؛ از همین رو در فرمایش‌های معصومان علیهم‌السلام، مکرراً با لفظ «قائم (قیام‌کننده)» از ایشان یاد شده است.[xiv] قطعاً روزی فرامی‌رسد که حضرت مهدی عجل‌الله‌فرجه ظهور خواهد کرد و به همراه یارانش، حکومتی جهانی برپا می‌کند و دنیا را -که پر از ظلم و ستم شده است- از عدل و داد سرشار می‌کند.
- آثار اعتقاد به امام مهدی عجل‌الله‌فرجه
یکی از جدی‌ترین آثار باور به امام زمان، امید به آینده است. هرچند در زمان غیبت، همه‌ی مردم دنیا و به‌خصوص شیعیان دچار گرفتاری‌های فراوانی هستند، ولی می‌دانند که نباید ناامید شوند؛ چون یقین دارند که اولاً امامشان به فکر آن‌هاست و برایشان دعا می‌کند[xv] و ثانیاً روزی فرا خواهد رسید که همه‌ی گرفتاری‌ها و نابسامانی‌ها تمام و اسلام حقیقی حاکم خواهد شد و آرامش و صلح، عالم را فراخواهد گرفت.
باورمندان به امام زمان می‌دانند که حتی در زمان غیبت، امکان ارتباط قلبی با آن حضرت وجود دارد. چون امام از وضع شیعیان آگاه، و مانند پدری مهربان و مادری دلسوز است[xvi] و می‌توانند با او سخن بگویند و از او یاری جویند.
معتقدان به امام زمان با باور به وجود یک امام زنده -که شاهد بر اعمال و رفتارشان است- می‌کوشند از گناهان بپرهیزند و وظایف دینی‌شان را انجام دهند. علاوه بر این، تلاش می‌کنند تا با دعا برای وی، پیوند قلبی خود را با او تقویت کنند که این، خود موجب حفظ ایمان در آخرالزمان می‌شود.[xvii]
- انتظار کشیدن مردم جهان و به‌خصوص شیعیان
عموم ادیان و مذاهب باور و یقین دارند که روز موعود فرا خواهد رسید و چشم‌به‌راه منجی آخرالزمان هستند. این باور و اعتقاد به‌خصوص بین شیعیان، پررنگ‌تر است. یکی از اساسیترین آموزه‌ها در فرهنگ شیعه، انتظار فرج است که برترین عبادت دانسته شده[xviii] و در همین راستا توصیه‌ی اکید شده است که مردم برای پیش افتادن امر ظهور و فرج امام زمان بسیار دعا کنند.[xix] حتی دعای یک نفر هم می‌تواند در تعجیل فرج مؤثر باشد. در روایات اسلامی آمده که خداوند امر فرج امام زمان عجل‌الله‌فرجه را یک‌شبه اصلاح می‌کند.[xx] هر لحظه خدا اراده کند، این وعده‌ی الهی تحقق می‌یابد و حضرت ظاهر خواهد شد و جهان را به آرامش و عدالت خواهد رساند.
خلاصه آنکه «مهدی»، فرزندی معرفی‌شده و نشان‌شده از نسل خاتم‌الانبیا صلی‌الله‌علیه‌وآله است که برپایی دین حق و رهایی از گرفتاری‌ها و مشکلات و ظلم‌های روی زمین، تنها با ظهور او محقق می‌شود.
پاورقی ها:
[i]. سال تولد آن حضرت را 254، 256، 257 یا 258 هجری قمری نیز دانسته‌اند. این اختلاف ممکن است به دلیل پنهان نگه داشتن تولد آن حضرت بوده باشد.
[ii]. بقره (2): ۱۹۳
[iii]. صف (61): ۹ ، توبه (9): ۳۳ ، فتح (48): ۲۸، نور (24): ۵۵
[iv]. اسراء (17): 81، رعد (13): 17
[v]. انبيا (21): ۱۰۵
[vi]. قصص (28): ۵
[vii]. كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر/ ص107
إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات/ ج / ص70
الإمامة و التبصرة من الحيرة 120/ 33
[viii]. در فصل دوم کتاب «منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر»، احادیث مشتمل بر نوید ظهور امام زمان علیه‌السلام آمده است (شامل ۴۹ باب و۲۵۲ حدیث)
در زیر، به عنوان نمونه یک روایت از امیرالمؤمنین علیه‌السلام و یکی روایت از امام حسن عسکری علیه‌السلام ذکر شده است.
الكافي (ط – الإسلامية)/ ج1/ ص338
همچنین در کتاب «کفایة الأثر في النصّ علی الأئمة الإثنی عشر» که روایات و نصوص دالّ بر خلافت و امامت ائمه اطهار(علیهم السلام) را گرد آورده، در صفحه‌ی 293 در باب 39 با عنوان «باب ما جاء عن أبي محمد الحسن بن علي عَلَيْهِما اَلسَّلاَمُ ما يوافق هذه الأخبار و نصه على ابنه الحجة عَلَيْهِ السَّلاَمُ»، شش روایت از امام حسن عسکری علیه‌السلام درباره‌ی امامت امام زمان عجل‌الله‌فرجه ذکر شده است.
[ix]. مسند أحمد بن حنبل/ ج1/ ص377 و ص430 و ص448 و سنن أبي داود/ ج4/ ص107 ذيل ح 4282، و الجامع الصّحيح للتّرمذي/ ج4/ ص505/ ح 2230، و عقد الدّرر/ ص27-30؛ قال رسول اللّه صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله: لا تذهب الدّنيا حتّى يملك العرب رجل من أهل بيتي يواطئ اسمه اسمي.
مسند أحمد/ ج3/ ص36، مسند أبي يعلى/ ج2/ ص274/ 987، مستدرك الحاكم/ ج4 / ص557؛ عن أبي الصدّيق الناجيّ، عن أبي سعيد الخدري، قال: قال رسول اللّه (صلّى اللّه عليه و آله): لا تقوم الساعة حتّى تملأ الأرض ظلما و عدوانا، ثمّ يخرج رجل من عترتي- أو قال: من أهل بيتي- يملأها قسطا و عدلا، كما ملئت ظلماً و عدواناً.
أبو داود في سننه/ ج4/ ص106/ ح4282، السّيوطي في الدرّ المنثور/ ج6/ ص58
[x].تفسير العياشي/ ج1/ 86/سورة البقرة (2): آية 189.
[xi]. المائده (5): 35
تفسير القمي/ ج1/ 168/ سورة المائدة (5): الآيات 32 الى 40.
[xii]. كمال الدين و تمام النعمة/ ج2/ 484/ 45
[xiii]. التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه‌السلام/ 300/ سورة البقرة (2): الآيات 78 الى 79؛ الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي)/ ج2/ 458/ احتجاج أبي محمد الحسن بن علي العسكري ع في أنواع شتى.
[xiv]. روضة الواعظين و بصيرة المتعظين/ ج2/ ص264
[xv]. الخرائج و الجرائح/ ج2/ 903
[xvi]. الكافي/ ج1/ ص200
[xvii]. كمال الدين و تمام النعمة/ ج2/ 384
[xviii]. كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر/ ص281
[xix]. كمال الدين و تمام النعمة / ج2/ ص485/ 45
[xx]. كمال الدين و تمام النعمة/ ج1/ ص152/ 6