باسمه تعالی
همان‌طور که می‌دانيم هدفی که برای انسان در مکاتب الهی تعريف شده است عبادت و بندگی خداست؛ چنانکه در قرآن کریم می‌خوانیم:
“جن و انس را نیافریده ام مگر برای اینکه مرا عبادت کنند[1].
اما واقعيت آنست که در مسير بندگی موانعی چون خواهش‌های نفسانی و وساوس شيطانی وجود دارد. انسان در عالمی قرار گرفته که سرشار از کشش‌های نفسانی قوی و گمراه‌کننده است؛ به گونه‌ای که در هر قدمی ممکن است به دامی گرفتار شود و با هر فکر يا نگاهی با تهديدی جديد مواجه گردد، چنان که در قرآن کریم آمده است:
“محبت خواستنی‌ها [آنچه که لذت بخش انسان است و نفس انسان در پی آن است] از زنان و فرزندان و اموال بسیار زیاد از طلا و نقره و اسب‌های نشاندار و چهارپایان و مزارع برای مردم آراسته شده است. اینها وسيله تمتع زندگی دنياست ولی فرجام نيكو نزد خداست[2].”
از سوی ديگر، شیطان دشمن ديرينه و قسم خورده انسان با کمال صراحت تصمیم قاطع خود را برای گمراه کردن تمامی آدمیان به پروردگار اعلام کرده است:
“من به طور حتم بر سر راه مستقیم تو در کمین آنان می‌نشینم و آنگاه از پیش رو و پشت سر و از سمت راست و از سوی چپ به سراغشان می‌روم و اکثرشان را شاکر ]و ثابت قدم در بندگی] نخواهی یافت[3].”
بدين ترتيب ما انسان‌ها در معرض آسيب از سوی نفس لذت‌طلب و ابلیس مکار قرار داريم و مقابله با اين دو که از موانع بندگی هستند، نيازمند توجه، تأمل و راهکار است[4]. در همین راستا در طول تاریخ پيروان ائمه اطهار (عليهم السلام) طلب راهنمايی می‌کردند. به عنوان نمونه می‌توان به حکايت مردی اشاره کرد که برای امام جواد (علیه السلام) نامه‌ای نوشت و از وسوسه‌هایی که به خاطرش می‌آمد، شکایت نمود. امام جواد (علیه السلام) در پاسخ نامه وی چنین فرمودند:
“همانا خدای بزرگ و گرامی اگر بخواهد تو را پایدار می‌دارد و برای شیطان بر تو راهی قرار نمی‌دهد. عده‌ای از خطوراتی که در دل آنان می‌گذشت به پیامبر شکایت کردند و گفتند که اگر باد آنها را به دوردست‌ها ببرد یا تکه‌تکه شوند برای آنها خوشايند‌تر است تا درباره آن وسوسه‌ها صحبت کنند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: اين را دریافتید؟ (که اين كه این خطورات برای شما بسیار گران است؟) گفتند: آری. ایشان فرمودند: سوگند به آنکه جانم در دست اوست، این همان ايمان خالص است. پس هرگاه آن وسوسه‌ها را احساس کردید بگویید: «آمنّا باللَّه و رسوله و لا حول و لا قوّة إِلّا باللَّه». (به خدا و رسولش ایمان آوردیم و هيچ روی گردانی (از گناه) و هيچ توانايی (در طاعت) نيست مگر از جانب خداوند.[5])
این گونه وساوس که غير اختیاری و غير ارادی هستند، از آنجا که با ایمان و باورهای ما سازگار نیست برای ما ناخوشایند است و در هنگام بروز چنين وساوسی، بايد به خدا تکیه کرد و همچنان بر روی انجام وظایف چنانکه در گذشته عمل میکرده استقامت بورزد و در عمل هیچ نوع کوتاهی نکند و به خاطر وساوسی که به طور آزار دهنده به جنگ او آمده ذره ای در آنچه در گذشته انجام می داده کوتاهی نورزد. با عنايت به فرمايش امام جواد (عليه السلام) يکی از راهکاری که ائمه اطهار (عليهم السلام) در مقابله با پرتگاه‌ها و لغزش‌گاه‌های زندگی در برابر ما قرار می‌دهند، پناه‌بردن به قدرت بی‌انتهای الهی است. اگر انسان در مقابل یک حیوان درنده قرار بگیرد، سریعا به دنبال راه فرار يا ابزار نيرومندی است تا به امنيت دست يابد؛ نه اینکه در مقابل آن حیوان بایستد تا او را بدرد. حقیقت پناه بردن به خداوند نیز همین است یعنی با تمام وجود در برابر حمله شیطان به خدای توانا پناه ببریم.
به بيان ديگر برای غلبه بر موانع بندگی در فراز و نشیب‌ها و بزنگاه‌های آزمون و ابتلا، يادآوری باور و ايمان قلبی به خداوند و پيامبرش و عهد بندگی و پناه بردن و استمداد از پروردگار راهگشاست؛ زيرا هرچه نيرو و اراده است، از اوست و اوست که بر همه چيز توانا است.
در خاتمه ذکر اين نکته لازمست که اين راهکار – مانند بسياری از راهکارهای ديگر – نيازمند استقامت و تداوم می‌باشد و شکست‌های احتمالی در اين مسير نبايد عزم و اراده شخص را دچار تزلزل نمايد.
پاورقی‌ها:
[1] سوره ذاریات آیه 56
[2] سوره آل عمران آیه 14
[3] سوره اعراف آیات 16 و 17
[4] وجود موانع بر سر راه بندگی از سر حکمت می‌باشد که از جمله آنها امتحان بندگان می‌باشد
[5] اصول کافی جلد 4 باب الوسوسه و حدیث النفس حدیث شماره 4