متن سوال:
خداوند در قرآن كريم در باره والدين چه توصيه هايي نموده است؟
متن جواب:
توجه به پدر و مادر و چگونگی رفتار با آنها یکی از مسائلی است که در نزد خداوند بسیار اهمیت دارد و به همین علت ، آیات مختلفی از قرآن کریم به این موضوع اختصاص یافته و در این زمینه روایات متعددی نیز از اهل بیت ( علیهم السلام ) به ما رسیده است که جوانب متفاتی از آنرا برای ما مشخص می کند . حتی گاهی اوقات به هنگام بررسی آیات قرآن کریم و یا روایات ائمه طاهرین ( علیهم السلام ) با تعابیر شگفت انگیزی مواجه می شویم که شاید کمتر بتوانیم نظیر آنها را در موضوعات دیگر بیابیم .
بحث چگونگی رفتار با والدین ، همانگونه که ذکر شد ، جوانب مختلفی دارد و جنبه حقوقی و اقتصادی ، چگونگی برخورد عمومی با پدر و مادر ، میزان تبعیت لازم از آنها و . . . همه بخشی از ابعاد مختلف آن بشمار می آیند . حتی جالب است بدانی که دین ما نه تنها رفتار ما در سنین جوانی و میانسالی و پیری در قبال پدر و مادر را تبیین می کند ، بلکه برایمان مشخص می نماید که حتی پس از آنکه آنان از دنیا رفتند ، ما باید در مورد آنان چگونه باشیم .
سفارشی اقتصادی :
قرآن کریم هنگامی که درزمینه مسائل مالی سخن به میان می آورد ، جایگاه بخصوصی برای پدر و مادر قائل است . جدای از حقوق واجبی که در این خصوص والدین دارند ، خداوند ما را متوجه می سازد تا هنگامی که می خواهیم عمل صالحی را انجام دهیم ، پدر و مادر شایسته ترین افرادی هستند که باید آنها را مورد توجه خویش قرار دهیم . به عنوان نمونه ، خداوند متعال در آیه 215 سوره بقره که صحبت از انفاق است ، پیش از اینکه از هر گروه و دسته دیگری نام ببرد ، پدر و مادر را پیش می اندازد و ما را متوجه آنان می کند . (1)
عبادت خدا ، نیکی به پدر و مادر :
اما مسائل اقتصادی و مالی در عین اهمیت بسیار زیاد و دقت و توجه قرآن کریم به آنها ، تازه در جایگاه دوم قرار دارد . آیات شریفه قرآن پیش از آن ، اهمیت فوق العاده نیکی به پدر و مادر در همه زمینه ها را به ما می آموزند . با توجه به اهمیت و نقشی که رفتار نیک با پدر و مادر در سرنوشت ما دارد ، در 3 جای قرآن ، پروردگار ما ، ما را سفارش می کند که با پدر و مادر خویش به نیکوئی رفتار کنیم .(2) اما مهمتر از آن ، خداوند متعال در 3 آیه دیگر از قرآن کریم (3) ، بلافاصله پس از اینکه ما را از شرک نهی می کند و فرمان می دهد که تنها او را بپرستیم ، به ما امر می نماید که به پدر و مادر خویش نیکی کنیم و حتی این مطلب را نیز به همراه تأکید ذکر می کند .
دعوت پیامبران و سفارش به والدین :
نیکی به پدر و مادر از مهمترین آموزه های اسلامی است که جایگاه ویژه ای نیز در دعوت رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) دارد . بر اساس آیه 151 سوره انعام ، هنگامی که رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به فرمان الهی مردم را فرا می خواند تا محرمات خداوند را برای آنان برشمرد ، آنان را ابتدا از شرک به خداوند نهی می کند وپیش از آنکه سایر محرمات را ذکر کند ، ما را فرمان می دهد تا به پدر و مادر خویش نیکی کنیم. (4) از همین جا مشخص می شود که پس شرک به خدا که بزرگترین گناه است ، رنجاندن پدر و مادر در شمار عظیم ترین گناهان محسوب می شود .
اما نیکی به پدر و مادر ، تنها موضوعی مخصوص دین اسلام نیست ، بلکه از مواردی کلی به شمار می آید که تمامی انبیاء الهی مأمور بوده اند تا آنرا به مردم ابلاغ کنند و در همه شرایع ، از اصول مهم بشمار می آمده است . به عنوان نمونه ، هنگامی که در آیه 83 سوره مبارکه بقره ، سخن از عهد و پیمانی به میان می آید که بنی اسرائیل با پروردگارخود بستند ، مشاهده می کنیم دقیقا به همان ترتیبی که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) دعوت خویش را ابلاغ نمود ، سخن به میان می آید . آنان نیز پس از پیمان بستن بر اینکه غیر خدا را عبادت نکنند ، عهد بستند که با پدر و مادر خویش به نیکوئی رفتار نمایند . (5)
اطاعت پدر و مادر تا چه حد ؟
دین ما به ما می آموزد هرگز نباید به گونه ای رفتار کنیم که سبب آزردگی خاطر پدر و مادرمان شویم . لذا هنگامی که آنان ما را از روی خیر خواهی و شفقت نسبت به انجام عملی فرمان می دهند و می دانیم که عدم انجام آن کار سبب رنجش و آزردگی خاطر آنان می شود ، باید حتما از پدر و مادر خویش اطاعت کنیم . این فرمان برداری و اطاعتی که پروردگارمان ، ما را نسبت به آن موظف می داند ، تنها و تنها یک قید دارد ؛ فقط در صورتی که اطاعت پدر و مادر سبب نافرمانی و معصیت خداوند گردد ، ما نباید به سخن آنها گوش دهیم .
اما جالب است حتی در این هنگام نیز که آنان به ما می گویند گناهی را انجام دهیم و یا آنکه از انجام واجبی چشم پوشی کنیم ، قرآن کریم به ما می آموزد تا در عین آنکه به سخن آنها عمل نمی کنیم ، ولی در این زندگی گذرای دنیا ، با آنان به نیکوئی رفتار نمائیم و در دنیا، هم نشین خوبی برایشان باشیم . (6)
مادر ، رنجی بی پایان ، مهری بی کران :
از سوی دیگر ، در فرازی از آیات قرآن کریم پروردگارمان ، ما را به یاد گوشه ای از رنجهای مادر می اندازد . قرآن به یادمان می آورد مادر هموست که به زحمت و سختی ما را در درون رحم خویش حمل نمود ، با رنج و زحمت ما را به دنیا آورد و 2 سال تمام ، ما را در دامن مهر خود پرورید و با شیره جان خویش ما را تغذیه کرد . لذا بدین ترتیب ، او 30 ماه درد و رنج را به خویش هموار نمود .(7) بعضی وقتها که انسان با خویش فکر می کند و آن همه محبتهای مادر و زحمات پدرش را به یاد می آورد و یا با این آیات الهی برخورد می کند ، چه بسا یادآوری اینها ، جاری کننده قطره اشکی باشد که بر روی گونه اش می غلطد .
در همین جا است که خداوند متعال همانگونه که ما را نسبت به شکر گزاری به آستان خویش فرامی خواند ، به ما می آموزد که از پدر و مادرمان نیز سپاسگزار باشیم .(8) در حقیقت از این آیه به خوبی روشن می گردد که سپاسگزاری از پدر و مادر از آنجائی که خداوند خود ما را نسبت به آن فرمان داده است ، سپاسگزاری از خود اوست .
کمترین رنجش ، هرگز! :
در بسیاری از موارد سرانجام گرد پیری بر چهره پدر و مادرمان می نشیند . طبیعی است که با گذر سن ، انسان ممکن است طاقتی کمتر داشته باشد ، کم حوصله شود و بسیار زودتر برنجد . حتی چه بسا ممکن است در این دوران و یا حتی پیش از آن ، پدر و مادرمان در برابر ما اشتباه بکنند و ما را به ناحق مورد سرزنش و توبیخ خویش قرار دهند . اما جالب است در کنار همه این مسائل ، پروردگارمان به ما می گوید که در تمامی طول عمر پدر و مادرمان و بخصوص در دوران پیری که بیشتر به کمک ما احتیاج دارند ، هرگز آنان را از خویش نرنجانیم . حتی به عنوان نمونه ای کوچک ، در هنگام سخن گفتن ، اگر از آنان رنجیده خاطر نیز بودیم ، به پدر و مادر خویش ” اف ” نیز نگوئیم .(9)
” اف ” ، کمترین و خفیف ترین کلمه ایست که به هنگام ناراحتی درونی بر زبان انسان جاری می شود . اما خداوند ما را از گفتن همین میزان نیز بازداشته است . هنگامی که امام صادق (علیه السلام ) این آیه الهی را برایمان تفسیر می کنند ، می فرمایند که اگر کلمه ای پست تر و کمتر از این کلمه وجود داشت ، به جای این کلمه ، خداوند ما را از به زبان راندن آن در برابر پدر و مادر نهی می نمود .(10)
پس چگونه باشیم ؟
اما شاید این سؤال به ذهنمان برسد پس در برابر پدر و مادرمان باید چگونه باشیم ؟ قرآن کریم به همین مقدار بسنده نمی کند و بسیار زیبا تر مسأله را برایمان روشن می نماید . شاید تاکنون پرندگان تیز پروازی را دیده باشی که با تمام چالاکی خویش دیگر قصد گریز ندارند . لذا در برابر فرد مقابل خویش دو بال خود را می گسترند و بر زمین می کشند تا بدین طریق تسلیم بودن خویش را به او نشان دهند . خداوند متعال در آیه 24 سوره مبارکه اسراء دقیقا همین را به ما می آموزد که بال و پر خویش را خاضعانه در برابر پدر و مادر خود بگشائیم و در مقابل آنان مهربانانه تواضع کنیم . (11) لذا واقعا باید سعی کنیم تا مهر و محبت خویش را به آنان ابراز نمائیم و به این وسیله هر آنچه می توانیم در محافظت و حمایت از آنان و ابراز مهر و عاطفه در مقابلشان بکوشیم .
یاد پدر و مادر در ناب ترین لحظات :
در کنار تمامی این سفارشات و فرامینی که قرآن کریم برای ما بر می شمرد ، این کتاب آسمانی در ناب ترین لحظات زندگی که لحظه پیوند با محبوب و دعا نمودن به درگاه اوست و در اوج خلوت آدمی که هنگامه مناجات و راز و نیاز اوست ، ما را یادآوری می کند تا پدر ومادرمان را فراموش ننمائیم و در حق آنان دعا کنیم و بگوئیم که : پروردگارا ، همانگونه که آنان مرا در حالی که کودکی ناتوان بودم ، پروراندند ، تو نیز آنها را مشمول رحمت خویش قرار بده . (12)
واقعا چگونه در کنار پدر و مادر بودن ، موضوعی است که در طول زندگی بسیار مورد نیاز ماست . خدا کند همه ما بدانیم که پروردگارمان از ما چه خواسته است و در مسیر رضای او بکوشیم که بهترین تکیه گاه و زیباترین محبوب ، هم اوست .