در عرف فرهنگ دینی، هر عملی که رضایت خداوند را جلب کند و موجب تقرب بنده به پروردگار شود، عبادت نام
میگیرد. اما آیا همه عبادتها از این نظر در یک درجه هستند؟
شکی نیست که اعمال عبادی اقسام مختلفی دارند. بعضی از کارها در عین این که میتواند عنوان عبادت و اطاعت امر خدا به خود گیرد، دارای لذت هم می باشد و آدمی در طبع خویش به آنها گرایش دارد؛ مانند غذا خوردن و خوابیدن و ازدواج کردن.
دسته ای دیگر از کارها مانند تحصیل علم و احسان به مستمندان و انفاق، اعمالی هستند که گرچه هوای نفس و شهوت حیوانی طالب آن نیست؛ اما از دیدگاه عقل، مطلوب و نزد خردمندان مقبول است. لذا این نوع کارها وقتی در مسیر عبادت قرار گیرد و برای جلب رضای خداوند انجام شود، جنبه عبادت و مطلوبیت الهی آن با جنبه مطلوبیت عقلی توأم میشود.
این دو نوع کار عبادت هستند؛ اما معمولاً انسان به طور قطع نمیتواند مطمئن شود که آیا انگیزه اش از انجام آنها فقط و فقط اطاعت امر خدا بوده، یا این که جنبه بندگی تحت الشعاع جنبه پیروی از عقل و نفس قرار گرفته است.
اما در کنار این دو دسته، گاهی خداوند خواسته هایی از انسان دارد که از لذایذ نفسانی و فواید عقلانی در آنها خبری نیست؛ بلکه یک سلسله اعمالی است که نه مطلوب نفس است و نه محبوب عقل.
بررسی تاریخ نشان میدهد که خدای متعال گاهی برای بعضی اقوام چنین دستورهایی را مقدّر فرموده است. مثلاً وقتی سپاه بنی اسرائیل به رهبری طالوت، در مسیر حرکت برای جهاد در راه خدا، با بدن های خسته و کامهای تشنه به نهر آبی رسیدند، دستور الهی آمد که نوشیدن از آب نهر ممنوع است![note]1- موضوع آیه 249 سوره بقره[/note]
نمونه دیگر، گروهی از ماهیگیران بنی اسرائیل بودند که در حاشیه دریا زندگی میکردند. آنها به امر خدا موظف شدند که هر هفته روزهای شنبه از صید ماهی خودداری کنند. اتفاقاً شنبه ها، سیل جوشان ماهیها به فرمان خدا بر سطح آب ساحل ظاهر میشدند و در میان امواج آب میغلطیدند؛ اما از فردای آن روز تا شنبه آینده ماهی کمیاب میشد![note]2- موضوع آیه 163 سوره اعراف[/note]
همه میدانیم که پروردگار مهربان نه دوست دارد بندگانش را در سختی و تنگنا نگه دارد و نه آنها را از نعمتهای پاک خود محروم کند. پس هدف او از دادن چنین دستورهایی چیست؟
با دقت در آیات قرآن روشن میشود که مراد پروردگار، سنجیدن میزان بندگی انسانها است[note]3- مسئله آزمایش بندگان با دو عبارت “كذلك نبلوهم” و “إنّ الله مبتلیكم” در آیات فوق مورد اشاره قرار گرفته است.[/note] و این که آشکار شود آن چه در مقام ادعا درباره اطاعت امر خدا بر زبان جاری میکنند، در عمل تا چه اندازه به آن پایبند هستند؟
همه ازدواج میکنند؛ همه دنبال تحصیل علم میروند؛ خیلیها به مستمندان کمک میکنند؛ اما تا وقتی پای شهوت و شهرت در میان است، معلوم نمیشود چه کسی برای رسیدن به اهداف مادی، رنج عمل را به جان خریده و چه کسی حقاً تسلیم امر خدا بوده و در برابر اطاعت فرمان معبود، به فایده دیگری نیندیشیده است.
آن جا که صحنه امتحان، با مشقت و حیرت توأم باشد، فرصت فراهم است تا انسان از طریق مبارزه با خواهش های نفس و دست و پنجه نرم کردن با حسابگری های مادی عقل اسیر شده، درجه اخلاص و تسلیم خود را بالا برده و مقرب درگاه ربوبی شود.
سالها قبل پروردگار رئوف، ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام)، این دو بنده پاکباز خود را در این وادی به ابتلاء سنگین خویش مبتلا نمود.([note]4- ماجرای امتحان الهی که حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل (علیهما السلام) به آن آزموده شدند و از آن سرافراز بیرون آمدند، در مناسبت نامه های قبلی عید قربان ذکر شده است. برای مطالعه آن اینجا را کلیک کنید.[/note] میدانی که نه مرکب نفس را یارای تاخت و تاز میباشد و نه قاضی عقل را قدرت اظهار نظر میماند. در این وادی، تنها عشق به خالق و حبّ حضرت معبود است که انسان را از دره لغزش و تباهی نجات میبخشد و از گردنه تعلل و تردید به سلامت عبور میدهد.
ما مسلمانان، به امر خدا هر سال خاطره آن حادثه باشکوه و تکان دهنده را که تجلیگاه حقیقت تسلیم و نهایت بندگی بود زنده میکنیم و روزی را که خدای متعال آن را برای ما عید قرار داد[note]5- در نماز روز عید قربان این گونه میخوانیم: “أسئلک بحقّ هذا الیوم الذي جعلته للمسلمین عیداً…”[/note]، مبارک و فرخنده میداریم؛ چرا که حقیقتاً روز پایین کشیدن پرچم شیطان و بالا بردن پرچم رحمان، روز عید است!
(برگرفته از کتاب “حج، برنامه تکامل”، تألیف “آیت الله سید محمد ضیاءآبادی”؛ (با اندکی اضافات))
سایت رشد، فرا رسیدن
عید سعید قربان
روز برافراشتن پرچم عبودیت بر سنگر انسانیت
را به همه مسلمانان و موحدان جهان،
به خصوص شما دوست عزیز، تبریک و تهنیت می‌گوید.
پاورقی ها: