شناخت “انسان کامل” یا به اصطلاح امروز “انسان ایده آل” یکی از اصول بسیار لازم و ضرورى است. تربیت و اخلاق در هر مکتبى بر اساس شناخت انسان کامل و انسان ایده آل در آن مکتب رقم می خورد. لذا اگر انسان کامل اسلام را از راه بیان قرآن [و سنت] و از راه شناخت پرورده هاى کامل قرآن نشناسیم، نمىتوانیم راهى را که اسلام معین کرده به درستی بپیماییم و به اسلام واقعی دست یابیم و همچنین جامعه ما که مجموع انسان‌ها مسلمان هست، نمىتواند به ایده آل جامعه اسلامى نزدیک گردد. پس ضرورت دارد انسان کامل و عالى و متعالى اسلام را بشناسیم.
انسان کامل آن انسانى است که همه ارزش هاى انسانى در او هماهنگ با یکدیگر رشد کنند و رشد هرکدام از این ارزش‌ها در او به بالاترین حد خود برسد. در چنین حالتی این انسان، انسانی کامل می‌گردد؛ انسانى که قرآن از او تعبیر به “امام” میکند[note]1ـ “و اذ ابتلى ابراهیم ربه بکلمات فاتمّهنّ قال انّى جاعلک للنّاس اماما …”، “(به خاطر آورید) هنگامى که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونى آزمود و او به خوبى از عهده این آزمایش ها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم! …»” (سوره بقره، آیه 124)[/note] و حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام) را یکی از نمونه های بارز آن معرفی میکند.
حضرت ابراهیم (علیه السلام) بعد از آن که از امتحان هاى گوناگون و بزرگ الهى بیرون آمد و همه را به انتها رسانید و در همه آن امتحان‌ها نمره عالى گرفت، به مقام امامت رسید. یکى از امتحان هاى بزرگ ابراهیم (علیه السلام) آماده شدن او براى بریدن سر فرزند با دست خود در راه خدا بود. او تا این حد تسلیم بود که وقتى فهمید خداست که به او امر میکند، بدون چون و چرا مهیا شد. ابراهیم آماده کامل براى سربریدن و اسماعیل هم آماده کامل براى ذبح شدن[note]2ـ “فلمّا اسلما و تلّه للجبین”، “هنگامى که هر دو تسلیم شدند و ابراهیم جبین او را بر خاک نهاد” (سوره صافات، آیه 103)[/note] بود و در مقام عمل هم ابراهیم چاقو را بر گلوی اسماعیل گذاشت و آنرا کشید، ولی این جا بود که از جانب پروردگار ندا آمد: آن چه ما میخواستیم تا همین جا بود؛ ما واقعاً از تو نمىخواستیم سر فرزندت را ببرى، مىخواستیم ببینیم که مقام تسلیم تو در مقابل امر ما و رضاى ما تا چه حد ظهور و بروز میکند.[note]3ـ “و نادیناه أن یا إبراهیم ـ قد صدّقت الرءیا ….”، “او را ندا دادیم که: اى ابراهیم! ـ آن رؤیا را تحقق بخشیدى (و به مأموریت خود عمل کردى) …” (سوره صافات، آیه 104 و 105)[/note] آنگاه به او خطاب مى شود: تو اکنون به حدى رسیده اى که مىتوانى الگو باشى، امام و پیشوا باشى و به تعبیر دیگر، تو انسان کاملى؛ انسان هاى دیگر براى کامل شدن باید خود را با تو تطبیق دهند و از تو پیروی نمایند.( [note]4- “و اذ ابتلى ابراهیم ربه بکلمات فاتمّهنّ قال انّى جاعلک للنّاس اماما …”، “(به خاطر آورید) هنگامى که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونى آزمود و او به خوبى از عهده این آزمایشها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم! … »”(سوره بقره، آیه 124)[/note]این امر مهم در حضرت ابراهیم محقق نشد مگر به این که ارزش‌های انسانی در آن حضرت هماهنگ پرورش یافتند و به حد عالی و بالا رسیدند.
آری حضرت ابراهیم (علیه السلام) با پشت سر گذاشتن آزمون‌‌های متعدد الهی و سربلند بیرون آمدن از تمامی آن‌ها الگویی برای همیشه بشریت شد. از این روست که قرآن کریم ایشان را به عنوان سرمشق زندگی معرفی میکند[note]5ـ “قد کانت لکم أسوة حسنة فی إبراهیم و الّذین معه ….”، “براى شما سرمشق خوبى در زندگى ابراهیم و کسانى که با او بودند وجود داشت…” (سوره ممتحنه، آیه 4)[/note] تا انسان‌ها با تأسی به ایشان در صراط مستقیم الهی حرکت نمایند و به سر منزل مقصود که همان قرب پرودگار است نائل گردند.
(برگرفته از کتاب “انسان کامل”، تألیف: استاد شهید مرتضی مطهری (ره) (همراه با تلخیص و اضافات))
سایت رشد، فرارسیدن عید وجدان‌های پاک و بیدار
عید سعید قربان
را به همه مسلمانان و موحدان جهان،
به خصوص شما دوست عزیز، تبریک و تهنیت می‌گوید.
پاورقی ها: