«الگوی تعامل»
“همانا او، این نامه را برای اصحابش نوشت و آنان را به خواندن آن برای یکدیگر، اندیشیدن، تجدید عهد و عمل به آن امر کرد[1]. “
مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی سفارش هایی را که امام صادق (علیه السلام) در قالب یک نامه به شیعیان ارائه نموده اند، نقل می‌کند. نکات مذکور در این نامه به قدری با اهمیت است که امام (علیه السلام) قبل از پرداختن به متن نامه، شیعیان را به خواندن آن برای یکدیگر، اندیشیدن، تکرار و تجدید عهد و عمل به مفاهیم بیان شده در این رساله فرا می‌خواند. امام صادق (علیه السلام) در یکی از فراز‌های این نامه، پیروانشان را به “مجامله با اهل باطل” امر می‌فرمایند:
« با اهل باطل با مجامله (خوشرفتاری و مدارا) رفتار نمایید و ضیم (ظلم و آزار) آنها را تحمل کنید[2].»
“مجامله” به معنی زیبا برخورد کردن است و در آن ارتباطی دو طرفی مد نظر است. از دو طرفه بودن مجامله دریافت می‌شود که اگر انسان با اهل باطل به نیکی رفتار کند، این نوع ارتباط بر شخص مقابل هم اثر گذاشته و در صورتی که فرد مقابل در ابتدا برخورد مناسبی نداشته باشد، ممکن است در ادامه تعامل، یک ارتباط زیبای دو طرفه به وجود آید. امام (علیه السلام) از مومنان می‌خواهد تا خود را به برخورد زیبا با مخالفانشان ملتزم کنند؛ چرا که هدف از ارسال انبیا چیزی جز هدایت بشر نیست و این مهم، با اخلاق زیبا عملی می‌گردد.
در حیات معصومین (علیهم السلام) نمونه‌های فراوانی از برخورد نیکو با مخالفان وجود دارد که هرکدام در نوع خود آموزنده اند. اما رویکرد پیامیر اکرم حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم) که جلوه رحمت الهی در وجودشان متبلور است، در مواجه با باطل گرایان بسیار قابل توجه است. به عنوان نمونه، پس از آنکه قدرت مسلمانان رو به فزونی گذاشته بود و اموال و افراد بسیاری در اختیار رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار داشت، هنگامی که ایشان از کنار فردی یهودی عبور می‌کرد، به او سلام می‌نمود و احوالش را می‌پرسید. روزی آن حضرت باخبر شد که یکی از این افراد بیمار شده است. لذا جویای احوالش شد و به عیادتش رفت. این مهربانی حضرت سبب گردید تا سرانجام آن یهودی با ایمان از دنیا برود.
امام صادق (علیه السلام) پس از دعوت مومنان به رفتار نیکو با مخالفان، سخن خود را این گونه ادامه می‌دهد: «ضیم (ظلم و آزار) آنها را تحمل کنید.» “ضیم” به معنای آزار و اذیت است، یعنی مومنان باید در مقابل ناملایماتی که ممکن است با آن مواجه شوند، نرمش و لطافت به خرج دهند و سختی‌های این راه را تحمل نمایند. همانطور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حق قومی که او را نفرین می‌کردند، بر او سنگ پرتاب کرده و مورد اهانتش قرار می‌دادند، دعا کرده و از خداوند برای آنان طلب هدایت می‌فرمود[3].
آری، امام صادق (علیه السلام) تربیت یافته مکتبی است که خداوند پیامبر آن را اینگونه خطاب قرار می‌دهد: “و تو اخلاق عظیم و برجستهاى دارى[4]! “ و براستی که تنها با رعایت این ظرایف اخلاقی است که مسلمانان می‌توانند روش و منش خود را به الگوهای اخلاقی مد نظر اسلام نزدیک گردانند.
(برگرفته ازکتاب “درسنامه امام صادق (علیه السلام)”، تالیف: آیت الله سید صادق شیرازی، (با اندکی تصرف))
پاورقی ها:
[1] (کافی، جلد 8، صفحه 2)
[2] الكافي : ج ۸ ص ۵۹۵
[3] بحارالانوار، جلد 11، صفحه 298
[4] (سوره قلم، آیه 4)