باسمه‌تعالی
پرسش:
آیا مسئله‌ی حجاب برای بانوان در قرآن آمده است؟
یکی از موضوع‌هایی که ادیان الهی بر آن توصیه و تأکید کرده‌اند، مسئله‌ی پوشش بانوان است. خداوند متعال برای هر یک از دو جنس مرد و زن، به دلیل تفاوت‌های خلقتی آنان، نحوه‌ی پوششی متفاوت را توصیه کرده است.
در شرع مقدس اسلام، این مسئله برای بانوان با عنوان اصطلاحی «حجاب» مطرح می‌شود.
- معنای حجاب
معنای حجاب از دو منظر لغوی و اصطلاحی قابل بررسی است:
الف. معنای لغوی:
«حجاب» واژه‌ای عربی است و زبان‌شناسان عرب، برای آن، دو معنای اصلی برشمرده‌اند:
1- حجاب، به مفهوم مانع و حایل میان دو چیز[1]؛
2- حجاب به معنای ستر و پوشش[2].
ب. معنای اصطلاحی:
واژه‌ی «حجاب» در اسلام، بیشتر به پوشش ویژه‌ی زنان -که بازدارنده‌ی نگاه نامحرمان به مو و بدن آنان است- اشاره دارد.
- آیات قرآن درباره‌ی حجاب بانوان
آیاتی از قرآن کریم به موضوع حجاب بانوان پرداخته است. در ادامه به دو آیه که با توضیح و تفصیل بیشتر در این باره سخن گفته است، اشاره می‌شود:
الف. احزاب (33): 59:
(يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَ ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ)
(اى پیامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: جلباب‌های خود را بر خود بیندازند. این کار براى آنکه [به عفّت] شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، [به صلاح] نزدیکتر است.)
تعبیری که در این این آیه به کار رفته، (يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَ) است. «جَلاَبِيب»، جمع «جلباب (Veil)» است.
جلباب (Veil-Jilbab)
از مجموع بررسی‌های مشخص می‌شود که جلباب، پوششی است سراسری که علاوه بر موی سر،گریبان و سینه، حتی بخش‌های پایین‌تر را کاملاً می‌پوشانَد.[3]
خداوند در این آیه به زنان مؤمن توصیه می‌کند که پوشش‌هایشان (چادر یا جامه‌ی بلندشان) را روی بدن خود بیندازند؛ نه اینکه به سمت بالا جمع کنند. این آیه دستور می‌دهد زنان حجاب خود را این گونه رعایت کنند تا به «خوبى و پاکدامنی» شناخته شوند و کسى بهانه‌ی مزاحمت نیابد.[4]
ب. نور (24): 31
(وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ …لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَّ)
(و به زنان با ایمان بگو: …زینت خود را جز آنچه [طبعاً] ظاهر است، آشکار نکنند و روسری‌های خود را روی گریبان‌های خود [فرو] اندازند.)
تعبیری که در این آیه به کار رفته، (وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَّ) است. «خُمُر» جمع «خِمار» است. خمار پوششی است که بانوان سر خود را با آن می‌پوشانند[5] و در اصل همان مقنعه یا روسری (Head Scarf or “Hijab” a scarf which covers head and neck) است.
این آیه به زنان مؤمن دستور می‌دهد که روسری‌هایشان را بر گریبان‌هایشان بیندازند.
در این آیه به آشکار نکردن زینت‌ها هم اشاره شده است. یعنی زنان باید زینت‌های خود را -جز مواردی معدود که استثنا شده است- از نامحرم بپوشانند.
نکته:
از شواهد تاریخی[6] و نیز از تعبیر قرآن در هر دو آیه («جلابیبهن» و «خمرهن») برمی‌آید که پیش از دستور قرآن به زنان مسلمان، آنان از خمار (پوشش سر و گردن) و جلباب (پوشش مو و گریبان و سینه) استفاده می‌کردند و با نزول این دو آیه، بر آنان تکلیف شد که درباره‌ی این دو پوشش بیشتر دقت کنند تا علاوه بر موی سر، گریبان و سینه و حتی قسمت‌های پایین‌تر را کاملاً بپوشانند.
- توصیه به رعایت عفاف
علاوه بر دستورهای قرآن به بانوان برای رعایت حدود شرعی و ظاهری حجاب، خداوند متعال همواره روحیه‌ی حیا و عفاف را برای آنان پسندیده دانسته و آنان را به این فضیلت اخلاقی توصیه و ترغیب کرده است.
در قرآن کریم، مسئله‌ی عفاف برای زنان مسلمان به گونه‌های مختلف طرح و بر آن تأکید شده است؛ مانند عفت در نگاه، گفتار و رفتار. توصیه‌ی قرآن به بانوان مسلمان این است که به نامحرم نگاه‌های ناروا نکنند و نگاه‌های خود را کم کنند.[7] البته در دستورهای قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام، این موارد به‌طور جدی به مردان نیز توصیه شده است.
دستور اسلام درباره‌ی سخن گفتن بانوان این است که با نامحرم، نازک و لطیف و تحریک‌آمیز سخن نگویند[8] و همچنین باید در رفتار خود نیز متین و باحیا رفتار کنند تا توجه نامحرمان جلب نشود.[9]
- حجاب در ادیان گذشته
نکته‌ی جالب توجه دیگر این است که نه‌تنها قرآن، بلکه کتاب‌های مقدس ادیان پیشین نیز توصیه‌ها و ملاحظاتی در راستای عفاف و حجاب بانوان داشته است[10] و امروزه نیز برخی از فرقه‌های یهودیت و مسیحیت، رعایت حجاب را برای زنان لازم می‌دانند.
- تذکر مهم
سخن آخر اینکه شریعت اسلام شامل دو ثقل قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام است که جدایی‌ناپذیرند.[11] توضیح و تفصیل بسیاری از عبادات و احکام در قرآن نیامده است؛ برای نمونه، حکم نماز در قرآن آمده، اما تعداد رکعات و بسیاری جزئیات دیگر نماز از قرآن قابلِ‌استخراج نیست. حکم حجاب هم از این قاعده مستثنی نیست. ما مستقلاً نمی‌توانیم جزئیات احکام حجاب را از قرآن استخراج کنیم. بسیاری از جزئیات و تفصیل‌های حجاب، مانند پوشاندن زینت‌ها و…، تنها با مراجعه به کلام معصوم علیه‌السلام قابل دریافت است.
پاورقی ها:
[1]. مفردات الفاظ القرآن/ ص 219
[2]. لسان العرب/ ج3/ ص50؛
[3] كتاب العين/ ج6/ ص 132 /
[4]. تفسير القمي/ ج2/ 196
[5]. مفردات الفاظ القرآن/ ص 298؛
[6]. الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد / ج1/ 57.
[7]. نور (24):31؛
[8]. احزاب (33): 32؛
[9]. نور (24): 31؛
[10]. اصل وجود توصیه‌ها و ملاحظات درباره‌ی «عفاف» و نیز «حجاب» در کتاب‌های مقدس قطعی است؛ به‌گونه‌ای که برخی از فرقه‌های یهودیت و مسیحیت، از این موارد لزوم رعایت حجاب را -شبیه آنچه در دین اسلام آمده است- نتیجه گرفته‌اند.
https://en.wikipedia.org/wiki/Head_covering_for_Jewish_women
[11]. بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى‌الله‌عليهم/ ج1/ 413؛