آخرت طلبی – دنیا خواهی

متن سوال:

اسلام رابطه دنيا وآخرت را چگونه تبيين مي نمايد ؟ آيا از نظر اسلام دنيا و آخرت دو امر کاملا متفاوت و جدا از هم مي باشند ؟ بر پايه آئين اسلام ، مشخصات فرد دنيا طلب چگونه ترسيم شده و چه کساني طالب آخرت معرفي گشته اند ؟

متن جواب:

در بينش اسلامي ، دنيا و آخرت دو حقيقت جدا و قابل تفكيك از يكديگر به حساب نمي‌آيند، بلكه اگر از منظرصحيح به آنها نگريسته شود ، يك مجموعة واحد و جدايي‌ناپذير را تشكيل مي‌دهند كه به طور كامل با يكديگر مرتبط مي‌ باشند. بر طبق نگرش اسلام كه برگرفته از قرآن‌كريم، سنت نبوي و سيرة گفتاري و رفتاري ائمه اطهار (علیهم السلام ) است، آخرت و آخرت‌ طلبي ممدوح و مورد ستايش است اما دنيا مشروط بر نحوه نگرش به آن ، ممدوح يا مذموم مي‌باشد.

 به طور كلي اسلام ، نحوة نگرش به دنيا را دوگونه ترسيم مي‌نمايد. يك ديدگاه ، ديدگاهي است كه در آن به دنيا به چشم هدف نگريسته مي‌شود و انسان ، منتهاي هدف خويش را دنيا قرار مي‌دهد. بنابراين چنين شخصي به اشياي پيرامون خود دل مي‌بندد و تمام تلاش خود را در راه بدست آوردن و اندوختن متاع دنيوي به كار مي‌گيرد، بدون آنكه از آنها كوچكترين بهره‌اي در راه رسيدن به كمال حقيقي و سعادت جاودانة خود ببرد و بوسيلة آنها ، حيات ابدي و اخروي خويش را سامان دهد. برطبق چنين نگرشي به دنيا، دنيا و آخرت با يكديگر تضاد كامل دارند، چرا كه سرآغاز حيات اخروي چنين شخصي ، مقارن با جدايي او از آنچه كه براي دنياي خويش فراهم كرده ، مي‌باشد.(1) اسلام چنين نگرشي به دنيا را مذمت نموده (2) و اين چنين شخصي را فردي فريب‌خورده توصيف مي‌نمايد كه سرمايه خويش را ( كه همان عمر اوست) به زودي از دست مي‌دهد ؛ ولي در قبال آن هيچ سود و بهره‌اي را بدست نخواهد آورد. (3)

 اما در مقابل اين ديدگاه، بينشي قرار دارد كه بر طبق آن به دنيا به ديد وسيله نگريسته مي‌شود نه هدف و دنيا (همانگونه كه حقيقت موجود در خارج نيز آنرا تأئيد مي‌كند) سرايي موقت و گذرا پنداشته مي‌شود كه محل اقامت نيست بلكه هنگام جمع‌آوري توشه براي اقامتگاه دائمي انسان است.(4) فردي كه ديدگاه او اين چنين است اين جهان را مقدمه و كشتگاهي مي‌داند كه ثمره و بهرة آن در آخرت برداشت مي‌شود و در صورت استفاده صحيح از آن ، سعادت ابدي او مهيا مي‌شود. در ديدگاه چنين شخصي ، مال و مقام و . . . هرچند كه فرضا كمال برخورداري از آنها را نيز داشته باشد، به خودي خود ارزشي ندارد . لذا او به آنها دل نمي‌بندد، بلكه تمام سعي و تلاش خويش را مي نمايد تا حداكثر بهره ‌برداري از آنها را در جهت تحصيل رضاي خداوند بنمايد. چنين نگرشي به دنيا نه تنها مذموم نيست بلكه اسلام آنرا مي‌ستايد (5) و آنرا در هماهنگي كامل با آخرت توصيف مي‌كند و شخصی را كه اين‌گونه به دنيا بنگرد و تمام سعي و كوشش خويش را در برگرفتن توشه از آن به كار گيرد را نه تنها دنيا‌دار نمي‌داند، بلكه او را طالب آخرت و به دنبال كمال توصف مي‌كند.(6)

 از آنچه كه گذشت به خوبي مشخص مي‌شود كه زهد نيز در نگاه اسلام دل نبستن به اين دنياست و نه عدم بهره ‌برداري صحيح از آن در تمامي امور . بر طبق تعاليم اسلامي يك مسلمان با اين ديدگاه نسبت به دنيا، نه تنها هيچگاه نبايد دچار سكون و عدم تحرك گردد، بلكه بايد تمامي تلاش و كوشش خويش را به كار گيرد تا از لحظه به لحظه حيات دنيوي خويش و لوازم مادي در اختيارش براي سفر آخرت خود و زندگي جاودانه اش در آن سرا، توشه برگيرد. به بيان ديگر راه سعادت ابدي انسان از متن دنيا مي‌گذرد و بدون بهره‌ برداري صحيح از دنيا، هرگز آدمي قادر نخواهد بود به سعادت ابدي خود در آخرت نائل شود. (7)