«یهود و اسرائیلیات‏» 

از جمله گروه هاى خطرناکى که در دوران ائمه اطهار (علیهم السلام) در جامعه اسلامى حضور داشتند و تأثیر عمیقى در فرهنگ آن روزگار بر جای گذاشتند، یهودیان بودند. شمارى از احبار یهود که به ظاهر مسلمان شده و گروهى دیگر که هنوز به دین خود باقى مانده بودند، در جامعه اسلامى پراکنده شده و مرجعیّت علمى قشرى از ساده ‏لوحان را به عهده داشتند. تأثیرى که یهودیان بر فرهنگ اسلام از خود بر جای نهادند، به صورت احادیث جعلى به نام “اسرائیلیات” پدیدار گشت که بیشترین قسمت این احادیث درباره تفسیر و مراتب و شئون زندگى پیامبران گذشته، جعل شده بود. از جمله علماى اسلامى که این احادیث را در تألیفات خود وارد کرده، “طبرى”، مفسر معروف است که بیشترین روایات را درباره تفسیر قرآن از منابع یهودى – با واسطه یا بى‏ واسطه- به دست آورده است.¹

تلاش علمى یهود- در داخل جامعه اسلامى به ویژه در محافل علمى آن- نه تنها در مباحث تفسیری، بلکه در مسائل فقهى و کلامى نیز تأثیرى نگران‏کننده نهاد و این موضوع در تاریخ چنان روشن است که جاى کوچکترین تردید و شبهه‏اى در آن وجود ندارد.²

مبارزه با یهود و القائات سوء آنها در فرهنگ اسلام، بخش مهمى از برنامه کار ائمه طاهرین (علیهم السّلام) را به خود اختصاص داده بود. تکذیب احادیث دروغین و ساخته و پرداخته یهودیان در مورد انبیاى الهى و مطالبى که باعث خدشه ‏دار شدن چهره ملکوتى پیامبران خدا شده است، در برخوردهاى ائمه اطهار (علیهم السّلام) به خوبى دیده مى‏ شود. آنان با تعابیرى نظیر “لا تشبّهوا بالیهود”(خود را شبیه یهود نسازید)³، مى‏ کوشیدند تا این نفوذ فرهنگى نامطلوب یهود در اسلام را که مى‏رفت تا فرهنگ اصیل و غنى اسلام را به انحراف بکشاند، قطع کنند. این در حالى بود که راویان دیگر فرق اسلامى ساده‏ لوحانه از این احادیث استقبال کرده و آنها را در ابواب مختلف کتابهایشان نقل نمودند و فرهنگ خود را با آن آلوده کردند. اما پیروان اهل بیت (علیهم السّلام) با الهام گرفتن از آنان، در مقابل این اندیشه ‏هاى انحرافى و عوام‏پسند، به هوش بوده و از آسیب آن در امان ماندند.

در میان ائمه طاهرین (علیهم السّلام)، امام باقر (علیه السلام) نقش به سزایی در مبارزه با اسرائیلیات و احادیث جعلی داشت. به عنوان نمونه، در زمان این بزرگوار یهودیانى که در جامعه اسلامى زندگى مى‏ کردند- اعمّ از آن عدّه که به ظاهر اسلام آورده بودند و یا آنان که هنوز بر دین یهود باقى بودند- مى ‏کوشیدند برترى بیت المقدس  – که قبله یهودیان بود- بر کعبه را به مسلمانان بقبولانند؛ از این رو در این زمینه دست به جعل احادیثى زدند و آنها را به طور گسترده در میان مسلمانان رواج دادند.

زراره نقل مى‏کند: “در خدمت امام باقر (علیه السّلام) نشسته بودم و آن حضرت در حالی که در مقابل کعبه نشسته بود، فرمود: «نگاه کردن به خانه خدا عبادت است.» در همان حال، شخصى از قبیله “بجیله” که او را “عاصم بن عمر” می ‏نامیدند، نزد امام (علیه السّلام) آمد و گفت: “کعب ‏الاحبار⁴ مى‏ گوید: کعبه هر صبحگاهان برابر بیت المقدس سجده مى ‏کند.” امام باقر (علیه السّلام) فرمود: «نظر تو در مورد سخن کعب الاحبار چیست؟» آن مرد گفت: “سخن کعب صحیح است.” امام باقر (علیه السّلام) فرمود: «هر دو دروغ مى‏گویید.» آنگاه در حالى که به شدّت ناراحت بود فرمود: «خداوند بقعه ‏اى محبوب‏تر از کعبه روى زمین نیافریده است.»”⁵

تلاشهای خستگی ناپذیر ائمه اطهار (علیهم السلام) به خصوص امام باقر (علیه السلام) سبب شد تا میراث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به طور مستقل از طریق اهل بیت عصمت (علیهم السلام) و بدور از القائات یهودیان به دست ما شیعیان برسد. وقتی از امام باقر (علیه السلام) درباره احادیثی که بدون ذکر سند از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کنند، سؤال شد، فرمود: “وقتی حدیثی را روایت کرده و سند آن را ذکر نمی‌کنم، سند من در چنین مواردی پدرم زین العابدین، از پدرش حسین شهید از پدرش علی بن ابیطالب، از رسول خدا از جبرئیل و پس از آن از خداست.”⁶

این میراث عظیم است که سبب حفظ و سلامت شیعه از تحریفاتی شده است که به دلیل منع نوشتن حدیث در زمان خلفا و القائات یهود، در میان سایر فرق اسلامی به طور گسترده ای فراگیر شد.

(برگرفته از کتاب “حیات فکری و سیاسی امامان شیعه”، اثر “حجه الإسلام رسول جعفریان” (با برخی تغییرات))

پاورقی ها:

1. 1- نمونه هایی از اسرائیلیات وارده در تفسیر طبری را که با عصمت انبیا منافات دارد، می توان ذیل: آیه 37 سوره احزاب (تفسیر طبری ، جلد 22، صفحه 10-11)، آیات 21 تا 25 سوره ص (همان ، جلد 23، صفحه 93-96 و 174-179) و آیه 24 سوره یوسف (همان ، جلد 12، صفحه 108- 110و 239-250( یافت.
2. 2- بحوث مع اهل السنه و السلفیه، اثر سید مهدی روحانی، صفحه 50-51
3. 3- کافی، جلد 6، صفحه 531
4. 4- ابو اسحاق، کعب بن ماتع الحمیری مشهور به “کعب الاحبار” یک یهودی مسلمان شده در روزگار خلیفه دوم بود که اخبار و اقوال زیادی که غالبا از اسرائیلیات است، از وی برجای مانده است.
5. 5- کافی، جلد 4، صفحه 240
6. 6- قال الإمام الباقر (علیه السلام): “اذا حدثت بالحدیث و لم أسنده، فسندی فیه أبی زین العابدین، عن أبیه الحسین الشهید عن أبیه علی بن ابیطالب عن رسول الله عن جبرئیل عن الله عزوجل” (اعلام الوری، صفحه 270)