“بچه است! زود فراموش می‌کند”؛ “حواسش را پرت می‌کنیم”؛ “فعلا این را گفتم تا آرام شود؛ بعدا فکری خواهیم کرد”؛ “مگر دروغ گفتن به کودک هم اشکال دارد؟”…
اینها جملاتی است که بین برخی از پدرها و مادرها رد و بدل می‌شود، خصوصا زمانی که فرزندشان از آنان خواسته‌ای داشته‌باشد. اما به راستی رفتار صحیح در چنین مواقعی چگونه است؟
یکی از دستورات مهم اسلام به پدران و مادران، عملی کردن وعده‌هایی است که آنان به فرزندان خود می‌دهند. عملی نکردن وعده به کودکان، در روایات مردود شمرده‌شده و والدینی که وعده‌هایی بی پایه و اساس به فرزندان خود می‌دهند مورد نکوهش قرار گرفته‌اند.
در روایات آمده است که “هر یک از شما، اگر به فرزند خود وعده‌ای می‌دهد، به آن وفا کند”.[note]1- … عن علی ابن ابی‌طالب قال قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): “اذا وعد أحدکم صبیه فلینجز” (الجعفریات، صفحه 166)[/note] همچنین نقل شده است که “دروغ گفتن شایسته نیست، جدی باشد یا به شوخی؛ و نیز سزاوار نیست که کسی از شما وعده‌ای به فرزندش بدهد و سپس به آن وفا ننماید؛ به درستی که دروغگویی به تبه‌کاری می‌انجامد و تبه‌کاری به آتش دوزخ…”[note]2- … عن علی (علیه السلام): “لا یصلح من الکذب جد ولاهزل، ولا أن یعد أحدکم صیه ثم لا یفی به، ان الکذب یهدی الی الفجور، والفجور یهدی الی النار” (امالی صدوق، صفحه 416)[/note]
در همین راستا، امام کاظم (علیه السلام) فرمود: “اگر به کودکانتان وعده دادید وفا کنید، زیرا آنان می‌پندارند که روزیشان به دست شماست؛ به راستی خداوند بر هیچ‌چیز، آن‌چنان خشم نمی‌گیرد که به خاطر (ظلم به) زنان و کودکان”.[note]3- ” اذا وعدتم الصبیان ففوا لهم فانهم یرون انکم الذین ترزقونهم ان الله عزوجل لیس یغضب لشیء کغضبه للنساء والصبیان” (کافی، جلد 6، صفحه 50)[/note]
از مجموع روایات رسیده در این موضوع چنین استفاده می‌شود:
1- اگر وعده‌ای دادیم، حتما به آن وفا کنیم، زیرا خلف وعده نسبت به بزرگ و کوچک آثاری منفی دارد.
2- همان‌گونه که ما از خداوند و حتی از بندگان او انتظار داریم که به وعده‌هایی خود وفا کنند، کودکان ما نیز انتظار دارند که نسبت به وعده‌هایی که به آنان می‌دهیم عمل کنیم.
3- وفا نکردن به این قبیل وعده‌ها در روایات تجاوز به حقوق کودک محسوب می‌شود، چون کودک نمی‌تواند از حق خود دفاع کند و زیر پاگذاشتن حق او خشم الهی را بر خواهد انگیخت؛ که خداوند پشتیبان محرومان و ناتوانان است.
4- در اثر وفا نکردن به وعده‌ها، دریچه‌ای به روی فرزندان خود باز می کنیم که اولین ره‌آورد آن پیدایش روحیه نفاق و دروغگویی در کودکان است؛ زیرا کودکان، بیشتر از سیره‌ی عملی والدین درس می‌گیرند تا سخنان آنها، و به این ترتیب احساس می‌کنند که دروغ گفتن زشت نیست و وفای به عهد و پیمان، ضروری نیست؛ یعنی هیچ مانعی ندارد که برای حفظ ظاهر به دیگران وعده‌هایی به آنها بدهیم اما با هزار بهانه و معذرت‌خواهی امروز و فردا کنیم و سرانجام نیز از عملی کردن وعده‌هایمان شانه خالی کنیم. بدین‌ترتیب، با گفتار بی‌عمل خود، سخنانی را هم که در آینده خواهیم گفت، از پیش بی‌اعتبار می‌سازیم.
بی‌تردید این‌گونه رفتارهای ناپسند، شخصیت کودکان را تحقیر نموده و زمینه‌ساز انحرافات گوناگون کودکان و سبب دوری آنها از پاکی و صداقت خواهد شد.
(برگرفته از “حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت علیهم السلام”، اثر محمد جواد طبسی (با برخی تغییرات و اضافات))
پاورقی‌ها:
