آغاز مبعث و رسالت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)، به نوعی آغاز نزول کتاب آسمانی دین اسلام یعنی قرآن کریم نیز می‌باشد. قرآن دستورالعمل و نقشهی راهی است که بشریت با تمسک به آن و تعلیم دهندهی اصلی و شریفش یعنی رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به سر منزل مقصود خواهد رسید. اما برای شناخت این معجزه جاوید پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بهترین راه مراجعه به خود این کتاب شریف است.
خدای سبحان که متکلم قرآن و نازل کننده آن است، از هر موجود دیگری قرآن را بهتر میشناسد و در تعریف او شایسته تر از هر صاحب نظر دیگر است؛ بنابراین، برجستهترین تعریف، همانا تعریفی است که خداوند درباره این کتاب عظیم آسمانی نموده است:
روشن و روشنگر بودن قرآن کریم
خدای سبحان، قرآن کریم را به عنوان نور به جهانیان شناسانده و چنین فرموده: “اى مردم! دلیل روشن از طرف پروردگارتان براى شما آمد و نور آشكارى به سوى شما نازل كردیم.”[note]1ـ یا أیها الناس قد جاءکم برهان من ربکم و أنزلنا إلیکم نوراً مبیناً (سوره نساء، آیه 174)[/note]
خاصیت نورانی بودن قرآن آن است که معارف آن هدایتگر است و جوامع بشری را از هرگونه تاریکی اعتقاد یا تیرگی اخلاقی یا ابهام در شناخت یا سرگردانی در انتخاب راه خارج می‌کند.[note]2ـ “…(اين) كتابى است كه بر تو نازل كرديم، تا مردم را از تاريكیها به سوى روشنايى، به فرمان پروردگارشان در آورى…” (سوره ابراهیم، آیه 1)[/note]
بیان راه سعادت بشر در قرآن
خدای سبحان، قرآن کریم را به عنوان تبیان (آشکار کننده) همه چیز به انسانها شناسانده است.[note]3ـ “…و ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز و مايه هدايت و رحمت و بشارت برای مسلمانان است.” (سوره نحل، آیه 89)[/note] یعنی هر چیزی که در تأمین سعادت انسان سهم مؤثر دارد، در این کتاب الهی بیان شده است و اگر انجام کاری عامل فراهم نمودن سعادت بشر است، در قرآن ذکر شده است و اگر ارتکاب عملی مایه شقاوت بشری میگردد، پرهیز از آن به صورت یک دستور لازم در قرآن قرار داده شده است.
معلمین قرآن
درست است که قرآن خود را نور معرفی کرده و مدعی است که هر چه برای سعادت بشر لازم است در آن است؛ اما چنین برنامه و راهکار همه جانبهای بدون وجود معلم و توضیح دهنده آن قابل فهم و اجرا نیست. از این رو خدای سبحان خود را معلم اصلی این کتاب آسمانی میداند[note]4ـ “خداوند رحمان، قرآن را تعليم فرمود.” (سوره الرحمن، آیات 1 و 2)[/note] و چون درک معارف خداوندی، بدون واسطه برای انسانهای عادی میسر نیست[note]5ـ چون هر قلبی ظرفیت خاص به خود دارد و هرگز نمیتواند قرآن را که به تعبیر الهی قول سنگین و وزین است تحمل نماید. “إنّا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً” (سوره مزمل، آیه 5)[/note]؛ از این جهت، پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) که فرستاده خداوند است، سمت تعلیم قرآن و تبیین معارف آن را دارد؛ لذا حضرت حق تعالی، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را به عنوان معلم کتاب و حکمت و مبیّن قرآن کریم معرفی نموده و می فرماید: “…و ما این ذكر [قرآن] را بر تو نازل كردیم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است را براى آنها روشن سازى…” [note]6- “…و أنزلنا إليك الذكر لتبين للناس ما نزّل علیهم…” (سوره نحل، آیه 44)[/note]
چه این که عقل بشر برای تشخیص راه سعادت و فهم معارف قرآن، گرچه نورافکن نیرومندی است، ولی هرگز به تنهایی کافی نیست؛ چون انسان برای تأمین سعادت ابدی خویش، فقط با اتکاء به عقل بشری خود به آن راه نمییابد و فرستاده خدا باید با آموزه های الهی آنها را بیان کند.[note]7ـ به عنوان نمونه و مثال: کیفیت معاد و زندگی پس از مرگ و یا وجود ملائکه، هیچگاه توسط عقل بشری به تنهایی کشف شدنی نیست و این امور به واسطه ی نقل و حدیث روشن میشود.[/note]
خلاصه آن که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مطالبی به جوامع انسانی میآموزد که در دسترس انسانها به صورت طبیعی قرار ندارند و چون آن حضرت همه علوم الهی را از قرآن، بدون واسطه فرا میگیرد، لذا وظیفهی تفسیر و تبیین این کتاب عظیم نیز به عهدهی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار گرفته است.[note]8ـ “…رسولى از خودتان در ميان شما فرستاديم تا آيات ما را بر شما بخواند و شما را پاك كند و به شما، كتاب و حكمت بياموزد…” (سوره بقره، آیه 151)[/note]
بنابراین، در عین حال که قرآن کریم نور و تبیان است، بهره برداری مردم از همه ی احکام و معارف آن نیازمند به تبیین رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و همچنین ائمه اطهار (علیهمالسلام) که جانشینان واقعی رسول گرامی اسلاماند، می‌باشد.
آری اینچنین بود که پیامبر اسلام، حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم) با برگزیده شدن به هدایت بشریت، حامل و مفسر قرآن، کلام و وحی جاوید الهی شد و خود چنین فرمود که: “با تمسک به قرآن و اهل بیت من هرگز در گمراهی فرو نخواهید رفت.” [note]9ـ إني تارك فيكم الثقلين: كتاب الله و عترتي أهل بيتي؛ ما إن تمسكتم بهما لن تضلوا بَعدي أبداً (اصول کافی، جلد1، صفحه 294؛ هم چنین در منابع اهل سنت: سنن ترمذی، جلد 12، صفحه258؛ مسند احمد، جلد 44، صفحه 134 و…)[/note]
«برگرفته از مقاله: “اصول کلی شناخت قرآن”، تألیف: “آیت الله جوادی آملی” (همراه با تلخیص و اضافات)»
سایت رشد فرارسیدن 27 رجب،
سرآغاز نزول قرآن و سالروز بعثت خاتم پیامبران،
حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم)
را به تمامی اهل ایمان، به خصوص شما دوست گرامی، تبریک و تهنیت می‌گوید.
پاورقی ها: