یکی از برنامه‌های تربیتی امام سجاد )علیه السلام( بعد از واقعه‌ی عاشورا، کوشش جهت تربیت اخلاقی شیعیان بود؛ از جمله (توصیه به) حفظ و مراقبت از رفتار، گفتار و شنیدار که نقش بسزایی در تربیت انسانی دارد. سفارش به حفاظت از اندیشه‌ها و عقائد از طریق پرهیز از معاشرت با ناپاکان و کسانی که ترسی از خدا در دل ندارند، از دیگر دستورات تربیتی مهم ایشان در همین زمینه بود.

امام (علیه السلام)، امت را فرا می‌خواند به اینکه خود، از خویشتن خویش مراقبت کنند تا از نیرنگ و فریب و وسوسه‌های شیاطین مصون بمانند و به همین سبب می‌فرمود: “سزاوار تو نیست که با هر کس، نشست‌وبرخاست داشته باشی، زیرا خداوند تعالی می‌فرماید: “ای پیامبر ما! چون گروهی را دیدی که به منظور خرده‌گیری در آیات ما گفت‌وگو می‌کنند، از آنان دوری گزین تا در سخنی دیگر وارد شوند.”1

 و می‌فرمود: “شایسته‌ی تو نیست که هر آنچه می‌خواهی بگویی، زیرا خداوند در سوره‌ی اسراء می‌گوید: “آنچه را علم و اطمینان نداری، دنبال مکن.”2 زیرا که پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نیز می‌فرمود: “خدای رحمت کند انسانی را که سخن نیکو بگوید که در این صورت، سودمند شود و یا سکوت اختیار کند که در این حالت، سالم بماند.”” و امام در ادامه، این‌گونه توصیه می‌فرمود: “برایت سزاوار نخواهد بود که به آنچه می‌خواهی گوش فرا دهی، زیرا خداوند متعال می‌فرماید: “چشم و گوش و دل‌ها همه مسئول‌اند.”3و4

امام (علیه السلام)، در این سخن، امت اسلامی را هشدار می‌دهد که با فریب‌کاران، ستم‌گران و کسانی که بذر گمراهی در دل‌ها می‌کارند، نشست و برخاست نکنید و مومنان را از سخن گفتن و سپری کردن عمر خود با آنان بر حذر می‌داشت. این هشدارهای امام (علیه السلام)، در شرایطی بود که دربار سلاطین و فرمان‌روایان، فعالانه و عامدانه مروج گفتگوهای خرافی، گمراه‌کننده و مجالس تغزل و بی‌بند و باری بودند. این مجالس نه باعث افزایش شناخت انسان از خود و خدا بودند و نه موجب افزایش نیرومندی و استواری عقیده و ایمان و یا حتی اصلاح رفتار و اخلاق.

پس بفرموده‌ی امام سجاد (علیه السلام)، با محافظت از نشست‌ و برخاست‌ها و گفتار و شنیدار خود، مراقب خویشتن خویش باشیم.

(برگرفته از کتاب “جهاد امام سجاد )علیه السلام(” ، تألیف: “استاد محقق حجه الاسلام سید محمد رضا حسینی جلالی” (با اندکی تغییر))

پاورقی‌ها:

  1. 1- “و اذا رأیت الذین یخوضون فی آیاتنا فاعرض عنهم حتی یخوضوا فی حدیث غیره و اما ینسینک الشیطان فلا تقعد الذکری مع القوم الظالمین” (سوره انعام، آیه 68)
  2. 2- “ولا تقف ما لیس لک به علم” (سوره اسراء، آیه 36)
  3. 3- “ان السمع و البصر و الفؤاد کل اولئک کان عنه مسؤولا” (سوره اسراء، آیه 36)
  4. 4- “قال علی بن الحسین (ع) لیس لک أن تقعد مع من شئت لأن الله تبارک و تعالی یقول إِذا رَأَیتَ الّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیاتِنا فَأَعرِض عَنهُم حَتّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیرِهِ وَ إِمّا یُنسِیَنّکَ الشّیطانُ فَلا تَقعُد بَعدَ الذّکری مَعَ القَومِ الظّالِمِینَ و لیس لک أن تتکلم بما شئت لأن الله تعالی قال وَ لا تَقفُ ما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ ولأن رسول الله –(صلی الله علیه و آله و سلّم)  قال رحم الله عبدا قال خیرا فغنم أوصمت فسلم و لیس لک أن تسمع ماشئت لأن الله تعالی یقول إِنّ السّمعَ وَ البَصَرَ وَ الفُؤادَ کُلّ أُولئِکَ کانَ عَنهُ مَسؤُلًا” (علل الشرایع صدوق صفحه 606)