گاهی در پیچ و خم زندگی، همه درها به روی انسان بسته می‌شود. هر چه با خود می‌اندیشیم و به هر چاره‌ای اقدام می‌کنیم، گویی هیچ قفلی از کار گشوده نمی‌شود. در این شرایط، چاره چیست؟ آیا شاه‌کلیدی میتوان یافت که به قفلهای زندگی کارگر باشد و بتواند آدمی را از بنبست برهاند؟
امام جواد (علیه السلام) کلیدی طلایی را به پیروان خویش معرفی می‌نماید که چه در مشکلات مادی و چه در بنبست های معنوی راهگشاست. آن حضرت می‌فرماید:”…اگر درهاى آسمانها و زمینها بر کسى بسته شود، با رعایت تقوای الهی، راهى براى نجاتش گشوده مى‌شود…”.[note]1- قال الامام محمد بن علی الجواد (علیه السلام): “…لو کانت السموات و الارضون رتقا على عبد، ثم اتقى الله تعالى لجعل له منها مخرجاً…” (کشف الغمه، جلد 2، صفحه 346)[/note] در حقیقت امام جواد (علیه السلام) تقوا یا همان “دوری از گناهان و انجام واجبات الهی” را کلید طلایی رهایی از بنبست های زندگی معرفی می‌کند.
این کلام راهگشا، از وعده‌های الهی که ریشه در آیات قرآن کریم دارد، پرده بر می‌دارد. خدای مهربان به صراحت در فرازی از آیه 2 سوره طلاق می‌فرماید: “… هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند”.[note]2- “… و من یتق الله یجعل له مخرجا…” (سوره طلاق، آیه 2)[/note] گفتار امام جواد (علیه السلام) در کنار این آیه، از امیدبخشترین وعده‌هایی است که توجه به آن، دل را صفا و جان را نور مىبخشد، پردههاى یاس و نومیدى را مىدرد، نور امید را به قلب مىتاباند و به تمام افراد با تقوا، وعده نجات و حل مشکلات مىدهد.
در حدیثى از ابوذر غفارى نقل شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: “من آیهاى را مىشناسم که اگر تمام انسانها دست به دامن آن زنند، براى حل مشکلات آنها کافى است”. سپس آیه مذکور را تلاوت فرمود و بارها آن را تکرار کرد. [note]3- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): “انى لا علم آیه لو اخذ بها الناس لکفتهم: «و من یتََّق الله یجعل له مخرجاً …»” قال اباذر: “فما زال یقولها و یعیدها” (تفسیر مجمع البیان، جلد 10، صفحه 306)[/note]در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که در تفسیر این آیه فرمود: ” خداوند پرهیزکاران را از شبهات دنیا و حالات دشوار مرگ و سختی‌های روز قیامت رهایى مىبخشد”.[note]4- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): “من شبهات الدنیا و من غمرات الموت و شدائد یوم القیامه” (تفسیر نور الثقلین، جلد 5، صفحه 356، حدیث 44)[/note] این تعبیر دلیل بر این است که گشایش امور براى اهل تقوا، منحصر به دنیا نیست، بلکه قیامت را نیز شامل مى‌شود. در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است:” هر کس بسیار استغفار کند (و لوح دل را از زنگار گناه بشوید)، خدا براى او از هر اندوهى گشایشى و از هر تنگنایى راه نجاتى قرار مىدهد.”[note]5- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): “من اکثر الاستغفار جعل الله له من کل هم فرجا و من کل ضیق مخرجا” (تفسیر نور الثقلین، جلد 5، صفحه 357، حدیث 45)[/note]
جمعى از مفسران گفتهاند که این آیه، در باره “عوف بن مالک” نازل شده که از یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود. دشمنان اسلام فرزند او را اسیر کردند. لذا او به محضر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و از این ماجرا و همچنین فقر و تنگدستى خویش شکایت کرد. آن حضرت فرمود: “تقوا را پیشه کن و شکیبا باش و بسیار ذکر «لا حول و لا قوه الا بالله» را بگو”. او این کار را انجام داد. روزی هنگامی که عوف در خانهاش نشسته بود، فرزندش از در، درآمد. سپس معلوم شد که فرزند او از یک لحظه غفلت دشمن استفاده کرده و فرار نموده و حتى شترى از دشمن را نیز با خود آورده است. اینجا بود که آیه فوق نازل شد و از گشایش مشکل این فرد با تقوا و فراهم آمدن روزى او (آن هم از جایى که انتظارش را نداشت) خبر داد.[note]6- تفسیر مجمع البیان، جلد 10، صفحه 306 – همین ماجرا در تفسیر” فخر رازى” و” روح البیان” هم با تفاوت هایى آمده است.[/note]
ذکر این مطلب نیز لازم است که هرگز مفهوم این آیه و روایت امام نهم (علیه السلام)، این نیست که انسان تلاش و کوشش براى زندگى را به دست فراموشى بسپارد و بگوید در خانه مىنشینم و تقوا پیشه مىکنم و مشکلاتم برطرف می گردد. نه! هرگز مفهوم آیه چنین نیست؛ بلکه هدف، تقوا و پرهیزکارى توأم با تلاش و کوشش است. اگر با این حال درها به روى انسان بسته شد، خداوند گشودن آنها را تضمین فرموده است.
لذا در حدیثى مىخوانیم که “عمر بن مسلم”، (یکى از یاران امام صادق (علیه السلام)) مدتى خدمت آن حضرت نیامد. امام صادق (علیه السلام) جویاى حال او شد. اصحاب عرض کردند: او تجارت را ترک گفته و رو به عبادت آورده است. امام (علیه السلام) فرمود: “واى بر او، آیا نمىداند کسى که تلاش و طلب روزى را ترک کند، دعایش مستجاب نمىشود؟”
سپس آن حضرت فرمود:” جمعى از یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وقتى آیه «و من یتّق الله یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لا یحتسب» نازل شد، درها را به روى خود بستند و رو به عبادت آوردند و گفتند:” خداوند روزى ما را عهدهدار شده است!” این جریان به گوش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید، کسى را نزد آنها فرستاد که چرا چنین کردهاید؟ گفتند: “اى رسول خدا! چون خداوند تامین روزى ما را بر عهده گرفته است، ما مشغول عبادت شده ایم”. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:” هر کس چنین کند، دعایش مستجاب نمىشود، بر شما باد که (هم) تلاش کنید و (هم) طلب نمایید”.[note]7- کافی، جلد 5، صفحه 84[/note]
آری! عمل به واجبات الهی و ترک محرمات، که امام نهم (علیه السلام) از آن با عنوان “پرهیزکاری” تعبیر می‌نماید، کلیدی طلایی در زندگی است که بر طبق وعده صریح خداوند، سبب گشایش در کارها و نجات از بن بستها[note]8- البته وعده الهی در خصوص گشایش در کارها و نجات از بن بست ها، لزوما به معنی تحقق خواستههای انسان مطابق میل و اراده آدمی نیست؛ بلکه چه بسا خواسته انسان منطبق بر مصالح کلی او نیز نباشد. بنابر این، تحقق این وعده الهی به معنی خروج آدمی از بن بستها و باز شدن راه گشایشی برای اوست؛ خواه این گشایش مطابق خواسته خود او نیز باشد و یا آنکه مسیری کاملا متفاوت در پیش پای او قرار گیرد. همچنین برخی از ناملایماتی که ما آن ها را بنبست زندگی می دانیم، نظیر مرگ، بیماری و … نه تنها در معادلات حقیقی و معنوی، بن بست محسوب نمیگردد، بلکه در صورت استفاده صحیح از آنها، فرصتی مغتنم و یا قسمتی متفاوت از مسیر زندگی بشر به حساب می آیند.[/note]، چه در دنیا و چه در قیامت می گردد.
(برگرفته از “تفسیر نمونه”، تالیف: “آیت الله مکارم شیرازی” (همراه با تصرف و اضافات))
سایت رشد، فرارسیدن آخر ماه ذی القعده، سالروز شهادت
مظهر جود و سخاوت و آینه تمام نمای تقوا و نزاهت
حضرت امام محمد بن علی الجواد (علیه السلام)
را به تمامی مسلمانان، به خصوص شما دوست گرامی تسلیت می گوید.
1394/6/23
پاورقی ها:
