علی (علیه السلام) در قبله مسلمین متولد شده است. او به عنوان اولین پیرو اسلام و برای نخستین بار(1)، در پشت سر پیغمبر خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز گزارده است. پس به طور قطع بیش از هر مسلمان دیگری، قدر نماز، نخستین فریضه الهی،(2) را می‌داند و به آن اهمیت می دهد.

نقل شده که حال علی (علیه السلام) به هنگام نماز، چنان بود که در یکی از جنگ‌ها، تیری به پای آن حضرت اصابت کرد و هر چه تلاش کردند، نتوانستند آن را در آورند. پس درنگ نمودند تا علی (علیه السلام) مشغول نماز شود و در این هنگام بود که تیر را از پای او بیرون آوردند. او در نماز آن چنان غرق در مناجات با معبود خویش بود، که متوجه درآوردن تیر نشد(3) و زمانی به خود آمد که از نماز فراغت یافت و آن گاه بود که در خود احساس درد کرد.

همچنین در یکی از شب‌های مخوف جنگ صفین،(4) که آتش جنگ برافروخته شده بود و از هر سو مانند باران تیر می‌بارید، دیدند که امیر المومنین (علیه السلام) رو به قبله ایستاد و مشغول نماز شد. پس از نماز، پرسیدند: یا امیر المؤمنین! این چه وقت نماز خواندن بود؟ آن حضرت فرمود: “اصلا این جنگ برای چیست؟ جز این است که می‌خواهیم ظلم و فساد را ریشه کن کنیم تا نماز و احکام الهی چنانکه باید، اقامه گردد؟”(5)

آری! امیر المؤمنین (علیه السلام) در گفتار خویش نیز در موارد متعدد از نماز، این فرمان بزرگ الهی و محبوب مورد علاقه‏اش که برای هیچ عملی بمانند آن ارج نمی‌نهاد، سخن به میان آورده و اهمیت آن را یادآور شده است:

1- در فرازی که موضوعات مهم اسلامی را به اصحابش وصیت می‌نماید و نسبت به انجام دادن آن‏ها سفارش می‌کند، می‌فرماید: “نماز را چنان که باید، برپا دارید و در حفظ و ادای آن کوشا باشید و هر چه بیشتر به جا آورید و به وسیله آن به خداوند تقرب جوئید؛ زیرا که خداوند در قرآن می‌فرماید: «نماز فریضه‏ای است که در وقت معین بر اهل ایمان واجب شده است.»(6) آیا پاسخ دوزخیان را نشنیده‏اید که وقتی طبق گفته خداوند در قرآن از آنها می‌پرسند: «چه چیز شما را به دوزخ افکند؟ می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.»(7)

نماز، گناهان را مانند ریزش برگ درختان می‌ریزد و همچون رهایی چهارپایان از بند، انسان را رها می سازد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز را به چشمه آب گرمی تشبیه فرمود که بر در خانه مردی باشد و شبانه روز، پنج نوبت از آن شستشو کند، که در این صورت دیگر چرکی در بدن وی باقی نخواهد ماند.

مقام و اهمیت نماز را مردانی از مؤمنین می دانند که زینت کالای دنیا و فرزندی که نور چشم انسان است، و ثروت و دارائی، آنها را به خود مشغول نمی‌دارد؛ چنانکه خداوند در قرآن مجید فرموده است: «مردانی هستند که تجارت و داد و ستد دنیا آنها را از یاد خدا و اقامه نماز و پرداخت زکات باز نمی‌دارد.»(8)

با این که خدا، بهشت را به پیغمبر مژده داده بود، (اما آن حضرت) از بس نماز می‌گزارد، خود را به رنج انداخته بود و در این کار، نظر به این آیه شریفه داشت: «خانواده‏ات را فرمان ده نماز بگزارند، و خویشتن نیز بر انجام آن شکیبا باش.»(9)

از این رو آن حضرت هم خانواده خود را به انجام این فریضه بزرگ الهی وادار می‌کرد و هم خود نیز با بردباری به ادای آن می‌پرداخت.”(10)

2- در عهدنامه‏ای که برای محمد بن ابی بکر نوشت و او را روانه کشور باستانی مصر نمود تا فرمانروای آن‌جا باشد، از جمله دستورهایی که به او داد فرمود: “نماز را در اوقاتی که برای آنها تعیین شده، به پای دار و به خاطر این که بیکاری و فرصت و وقت داری، پیش از وقت آن را به جای نیاور و به بهانه این که کار داری، آن را به تأخیر نینداز و این را بدان که تمام کارهایت پیرو نمازت می‌باشد.”(11) و (12)

3-  از همه جالب‌تر، این است که در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان، لحظه‏ای پیش از آن که جان به جان آفرین تسلیم کند، ضمن وصیت تاریخی خود به فرزندان گرامیش، امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) می‌فرماید: “خدا را، خدا را که برپا داشتن نماز را از یاد نبرید، زیرا نماز ستون دین است.”(13)

آری، امیر المؤمنین (علیه السلام)، نمازگزار نخستین اسلام، آغاز کارش در خانه خدا بود و پایان کارش نیز در خانه خدا به سر رسید. بدین گونه، علی (علیه السلام) در جهان اسلام نخستین شهید محراب است.

(برگرفته از مقاله “راز نماز در نهج البلاغه”، تالیف:”مرحوم حجه الاسلام علی دوانی”)

پاورقی‌ها:

1- آن حضرت در فرازی از خطبه 131 نهج البلاغه میفرماید: “پروردگارا من نخستین کسی هستم که به حق رسید و آن را شنید و پذیرفت. به طوری که جز رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هیچ کس در نماز بر من پیشی نگرفت.”

2- بدین گونه که جبرئیل امین، چند روز بعد از آن که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به مقام نبوّت رسید، برای دومین بار بر آن حضرت نازل گردید و آبی از آسمان آورد و طریقه وضو گرفتن و نماز گزاردن و رکوع و سجود را به ایشان آموخت.

3-  ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه 217 (چاپ انتشارات شریف رضی)

4- لیله الهریر

5- وسائل الشیعه، جلد 4، صفحه 246

6- سوره نساء، فرازی از آیه 103

7- سوره مدثر، آیه 42 و  43

8- سوره نور، فرازی از آیه 37

9- سوره طه، فرازی از آیه 132

10- نهج البلاغه، خطبه 199

11- می دانیم که امیر المؤمنین (علیه السلام) در اینجا به سخن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نظر داشته که فرموده است: “نماز ستون دین است که اگر پذیرفته شد، سایر اعمال نیز به دنبال آن پذیرفته می شود و اگر مقبول نیفتاد سایر اعمال دیگر بندگان هم مردود شناخته می شود.” (من لا یحضره الفقیه، جلد 1، صفحه 208)

12- نهج البلاغه، فرازی از نامه 27

13- نهج البلاغه، فرازی از نامه 47