همه انسان ها از نزدیکی و علاقه دیگران نسبت به خود احساس شادمانی و رضایتمندی دارند. یکی از زیباترین رفتارهایی که افراد را به ما نزدیک میکند و در تعالیم پیشوایان دین بسیار مورد سفارش قرار گرفته است، تواضع در برابر مردم میباشد. نقطه مقابل این خصوصیت اخلاقی، صفت عُجب و خودپسندی است که سبب پراکندگی افراد از اطراف آدمی میگردد. اما چگونه میتوان در کنار زندگی و معاشرت با مردمان، به این خصوصیت های بزرگ اخلاقی دست یافت و چگونه میتوان از گرداب خودپسندی رها شد؟
داستان ذیل، سفارشهای امام سجاد (علیه السلام) درباره فروتنی و پرهیز از عجب و راهکارهای عملی ایشان درباره نحوه رفتار و معاشرت با مردم است.
امام باقر (علیه السلام) حکایت میکنند:
“ابن شهاب زهرى” محزون و غمگین بر پدرم علی بن الحسین (علیه السلام) وارد شد. پدرم به او فرمود: “چرا این چنین ناراحتی؟!”
زهری گفت: “اى زاده رسول خدا، پیوسته حسودان بر نعمت و طمعکاران در موقعیتم برایم غم ها و ناراحتی‌هایی را پیش میآورند. همچنین کسانی که به آنها امید دارم و کسانی که به آنها نیکی کردم، [همگی] برخلاف گمانم با من عمل میکنند.”
امام سجاد (علیه السلام) فرمود: “زبانت را حفظ کن تا دوستانت را برای خود نگه داری.”
زهرى گفت: “اى زاده رسول خدا، اما من در کمال خوش‌زبانى با آنان رفتار مىکنم!”
حضرت فرمود: “هیهات هیهات! مبادا به واسطه این خوش زبانی با مردم، مبتلا به عُجب و خودپسندی شوى. برحذر باش از اینکه کلامى را بگویى که اطمینان داری که با آن سخن، سریعا تو را انکار کنند؛ اگرچه کلامت نزد خودت موجه باشد. پس اینگونه نیست که بتوانی عذر و توجیه خود را برای تمام اشخاصی که سخنت را غیرموجه میپندارند، توضیح دهی.
زهرى! چرا مسلمانان را همچون اهل و خانواده خود نمىبینى؛ که بزرگشان را چون پدر، و کوچکشان را همچون فرزند، و هم سنشان را همچون برادر در نظر بگیرى؟ در این صورت به کدام یک از آنان حاضرى ستم کنى، یا نفرین نموده یا آبرویشان را ببرى؟!
اگر مبتلا به این وسوسه ابلیس شدى که تو از دیگران برترى، ببین اگر آن شخص [که فکر میکنی از او برتری] بزرگتر از تو بود، بگو: او پیش از من اهل ایمان شده و کردار صالحش بیشتر از من است و اگر کوچکتر از تو بود، بگو: من بیش از او مرتکب معصیت شده ام؛ پس او بهتر از من است و اگر همسن تو بود، بگو: من به گناه خود یقین دارم ولى درباره او شک دارم؛ پس چرا یقین خود را با شک عوض کنم؟
اگر دیدى مسلمانان تو را تعظیم مى کنند و مورد احترام خود قرار مى دهند، بگو که این لطف و عنایتی است از جانب آنان به من و اگر از ایشان به تو جفا و بی اعتنایی شد، بگو: شاید این به خاطر گناه و تقصیری است که مرتکب شده ام.
اگر این گونه رفتار کنى، خداوند زندگى را بر تو آسان می‌گیرد و دوستانت را بسیار مى نماید و تو از اعمال نیک آنان خوشحال می‌شوی و به هیچ وجه از جفای آنان تأسف نخواهى خورد.
پس بدان کریم ترین فرد برای مردم کسى است که خیرش به ایشان بسیار برسد و خود از آنان بى نیاز بوده و درخواست نکند. در رتبه بعدی کریم‌ترین فرد کسى است که خودنگهدار بوده و هرچند نیازمند باشد از مردم درخواست نکند؛ چرا که اهل دنیا علاقه مند اموال خود هستند. پس هر که در آنچه آنان دنبال میکنند مزاحمشان نباشد، بر ایشان کرم کرده و هر که علاوه بر عدم مزاحمت به اموالشان اضافه کند، نزد آنان عزیزتر و کریم‌تر است.” [note]1- احتجاج طبرسى، جلد 2، صفحه 320[/note]
«برگرفته از کتاب: “احتجاج”، نوشته: “شیخ طبرسی”(با اندکی تلخیص)» [note]2- در متن فوق از ترجمه آقای بهراد جعفری به همراه پارهای تغییرات استفاده شده است.[/note]
پاورقی ها:
