باسمه تعالی
“(اگر مومنی چیزی به دیگری فروخت و از او خواست سود دریافت کند) به اندازه گذران زندگی سود بگیرد، یا کالایی را برای فروش بخرد که در این صورت سود اندکی دریافت می‌کند” (امام رضا (علیه السلام))[note] 1- “ربح المومن علی اخیه ربا، الا ان یشتری منه شیئا باکثر من ماه درهم، فیربح فیه قوت یومه، او یشتری متاعا للتجاره فیربح علیه ربحا خفیفا” (فقه الرضا، صفحه 251)[/note]
طبق قوانین اسلامی، داد و ستد و تجارت، در اصل مجاز است و کسانی که کالایی را با کوشش و صرف وقت، در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهند، به مصرف‌کننده کمک کرده‌اند و شایستگی مزد و پاداش و به اصطلاح مقداری سود دارند؛ اما این سودها باید محدود بوده و در چهارچوب قانون عدل و انصاف باشد. شرایط و نوسان‌های اجتماعی و اقتصادی، نباید موجب گردد که در روابط تجاری و خرید و فروش، پای سودهای کلان به میان آید و نظام فاسد و ضد اجتماعی واسطه‌گری، بتواند در تنگناها و فشارهای اقتصادی، سودهای کلان به جیب بزند و دست توده‌های مصرف‌کننده را به نام “جایز بودن سود در معاملات” تهی سازد. درست است که در اصل محدودیتی به لحاظ شرعی در مقدار سود توسط اسلام تعیین نشده، اما تعالیم اسلامی به ما می‌آموزد که اگر کنترل و محدودیتی در کارهای اقتصادی انسان‌ها نباشد، جامعه دچار فساد اقتصادی شده و به تباهی دچار می‌گردد.
در اقتصاد سرمایه‌داری، سود، هدف و اصل است و جریان کالا برای سرمایه‌داران، وسیله و ابزاری برای دستیابی به سود بیشتر است. ماهیت نظام سرمایه‌داری را سودهای روزافزون و درآمدهای افزایشی و زیاد تشکیل می‌دهد. اما در اسلام، هدف اصلی، توزیع سالم کالا در جامعه و رفع نیاز مردم و رعایت مصالح عمومی است. در حقیقت “خواست مهم اسلام، از میان بردن سودهایی است که بر اساس قیمت‌های ساختگی استوار است. سود پاک (مشروع)، سودی است که از راه بهای واقعی مبادلۀ کالا به دست می‌آید و این قیمت، با جلوگیری از جریان کمیابی ساختگی که سرمایه‌داران و بازرگانان محتکر با تسلط بر جریان عرضه و تقاضا، آن را ایجاد می‌کنند، به دست می‌آید.” [note]2- برگرفته از کتاب الاسلام یقود الحیاه، اثر شهید سید محمد باقر صدر.[/note]
در روایتی که در ابتدا بیان شد، معیار اصلی توسط امام رضا (علیه السلام) بازگو شده است. طبق این فرمایش، در معاملات تجاری باید سود، محدود باشد و نباید رشد ناموزون و زیاد سود اتفاق بیفتد. معنای “سود اندک” هم که با بررسی روایات دیگر به دست می‌آید، این است که شرایط خریدار و فروشنده، هر دو در نظر گرفته شود. به تعبیر روایت، “معامله باید سهل و آسان و با میزان عدالت انجام شود و با نرخ‌هایی صورت گیرد که به هیچ‌یک از خریدار و فروشنده اجحاف نشود.”[note]3- “…ولیکن البیع بیعا سمحا، بموازین عدل، و اسعار لا تجحف بالفریقین، من البائع و المبتاع…” (نهج البلاغه، نامه امیرالمومنین (علیه السلام) به جناب مالک اشتر نخعی)[/note]
این فرمایش امام رضا (علیه السلام)، از قرآن گرفته شده است. قرآن درباره سودهای تجاری چنین گفته است: “اموالتان را در بین خود به ناحق مخورید، مگر داد و ستدی باشد با رضایت بین شما (خریدار و فروشنده)…”[note]4- “یا ایها الذین آمنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل الا ان تکون تجاره عن تراض منکم…” (سوره نساء، آیه 29)[/note]در این آیه، رضایت خریدار و فروشنده شرط شده است و در صورت گران‌فروشی و دریافت سودهای زیاد، رضایت خریدار حتما وجود ندارد. از طرف دیگر، سود بسیار کمی که مصداق اجحاف در حق فروشنده باشد هم مورد رضایت وی نخواهد بود.
(برگرفته از کتاب “امام رضا علیه السلام، زندگی و اقتصاد”، اثر “محمد حکیمی” (با تغییرات و اضافات جزئی))
سایت رشد، فرارسیدن آخر ماه صفر، سالروز شهادت
امام رئوف و مهربان و ملجأ درماندگان و بی‌کسان،
امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام)،
را به تمامی مسلمانان، به خصوص شما دوست عزیز تسلیت می‌گوید.
پاورقی‌ها:
