انسان، ذاتا موجودى اجتماعى است که با همنوع خود انس مى گیرد و رابطه اجتماعى برقرار مى نماید. از این رو، دیدار همراه با میل و محبت انسان ها با یکدیگر، ریشه در فطرت آنها دارد و زیارت در واقع، تأمین کننده یکى از نیازهاى فطرى انسان است. این نیاز فطرى، پس از مرگ محبوب انسان نیز ادامه دارد. هر چند ممکن است از شدت آن، کاسته گردد. به دلیل همین نیاز فطرى، دیدار اقوام و عزیزان و زیارت قبور دوستان و نزدیکان، کمابیش در میان همه اقوام و ملل جهان مرسوم است .
از آن جا که اسلام، آیینى فطرى است، به موضوع زیارت توجه ویژه اى دارد. لذا احادیث اسلامى، رهنمودهاى ارزنده‌اى درباره زیارت، ارائه کرده‌اند. بر این اساس، زیارت خویشاوندان، اهل ایمان، دانشمندان، اولیاى الهى و به‌ویژه خاندان خاتم انبیا (صلى الله علیه و آله و سلم)، در زندگانى و پس از مرگ آنها، توصیه شده است.
زیارت اهل ایمان، به قدرى در سازندگى فردى و اجتماعى انسان مؤثّر است که در برخى از روایات، همسنگ زیارت خداوند متعال و یا زیارت پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) شمرده شده است. به عنوان نمونه پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) می فرماید: “هر که نه به قصد نیازخواهى، بلکه به نیت دیدن برادر مؤمن خود به خانه او برود، از دیدارکنندگان خدا شمرده مى شود و بر خداست که دیدار کننده خود را گرامى بدارد[note]1ـ الرسائل شهید ثانی، صفحه 331 ـ بحارالانوار، جلد 77، صفحه 192[/note]
از نظر اسلام، انسان، پس از مرگ نیز داراى حیات برزخى است. از این رو، زیارت اموات، دیدار با بدن‌هاى پوسیده و بى‌جان نیست. بلکه زیارت ارواحى است که در عالم برزخ زندگى مى‌کنند و از آن که دیدارشان کنیم شاد مى‌گردند. برترین شاگرد مکتب خاتم الأنبیا (صلى الله علیه و آله و سلم)، امیر المؤمنین علی (علیه السلام)، در حدیثى درباره برخى از آثار و برکات زیارت مردگان، چنین مى‌فرماید: “مردگان خود را زیارت کنید؛ زیرا آنان از دیدار شما خوشحال مى‌شوند. انسان، حاجت خود را باید در کنار قبر پدر و مادرش و پس از آن که براى آنها دعا کرد، [از خدا] بخواهد.[note]2ـ الخصال، صفحه 618، حدیث 10[/note]
از آن جا که پیوند با پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) خاندان پاک او، بیشترین نقش را در سعادت و خوش بختى انسان در دنیا و آخرت دارد، زیارت کردن آنان در حیات و مماتشان، بیش از دیگران توصیه شده است. در حدیث است که امام حسین (علیه السلام) از جدش پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) پرسید: “پدر جان! کسى که شما را زیارت کند، چه [پاداشى] خواهد داشت؟” پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در پاسخ فرمود: “پسرکم! هر که زنده و مرده من یا پدرت یا برادرت یا تو را زیارت کند، بر من است که در روز قیامت دیدارش کنم و او را از گناهانش نجات دهم. (شفاعت کنم)”[note]3ـ الکافی، جلد 4، صفحه 548، حدیث 4[/note]
همچنین از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: “هر که پس از درگذشتمان، ما را زیارت کند، چنان است که در زمان زنده بودنمان، ما را زیارت کرده است.”[note]4ـ المزار مفید، صفحه 201، حدیث 3[/note]
اما زیارت اهل بیت (علیهم السلام) آداب ظاهری و باطنی متعددی دارد که یکی از آنها خواندن زیارتنامه است، که در آن شخص زائر عباراتی را خطاب به یکی از اهل بیت (علیهم السلام) قرائت می‌کند. زیارتنامه عمدتا حاوی مضامینی در جهت معرفت و شناخت بیشتر نسبت به زیارت شده و برقراری ارتباط معنوی با اوست. بدین ترتیب زیارتنامه هایی که از جانب معصومین به دست ما رسیده در حقیقت باعث عمیق تر شدن معرفت انسان نسبت به اولیای الهی میشود.
در همین راستا، یکی از یاران امام هادی (علیه السلام) از ایشان خواست که زیارت نامه ای را به او یاد بدهد. وی درخواست خود را از امام چنین مطرح کرد: “ای پسر پیامبر خدا! سخن کامل و همراه با بلاغتی را به من بیاموز که در زیارت هر یک از شما، آن را بگویم.”[note]5ـ کتاب من لا یحضره الفقیه، جلد 2 ، صفحه 609 ـ تهذیب الاحکام، جلد 6، صفحه 95، حدیث 1[/note] امام هادی (علیه السلام) نیز در پاسخ به درخواست آن شخص که موسی بن عبد الله نخعی نام داشت، زیارت موسوم به جامعه کبیره را انشا فرمود.
به نظر مى رسد که هدف امام هادى (علیه السلام) از این گونه اقدامات فرهنگى، تبدیل کردن زیارتگاه هاى اهل بیت (علیهم السلام) به مراکزى براى آشنا شدن مسلمانان با اسلام ناب و جایگاه ایشان در اسلام بود. این کوشش ارجمند، در برابر توطئه دشمنان اسلام علوى که تلاش مى کردند تا این پایگاه هاى مستحکم را در میان مردم، از بین ببرند و براى مقابله با شیادانى که با نشر افکار غلو آمیز خود در باره امامان، زمینه ساز جدایى جامعه اسلامى از اهل بیت (علیهم السلام) مى شدند؛ انجام گرفت و بدین سان، مجموعه اى از زیارت نامه هاى ارزنده و آموزنده، از این امام بزرگوار، به یادگار ماند که مشهورترین و معتبرترین آنها، زیارت جامعه کبیره است.
این زیارتنامه در واقع، کامل‌ترین متون امام‌شناسى است که به روشنى، مرزهاى توحید، نبوت و امامت را مشخص کرده و آنها را توضیح مى‌دهد و به دور از هر گونه غلو، جایگاه راستین و حقیقی اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) را بیان مى نماید.[note]6ـ می توانید متن زیارت جامعه کبیره را اینجا مشاهده بفرمایید. [/note]
(برگرفته از کتاب: “تفسیر قرآن ناطق”، تألیف: “حجت الاسلام ری شهری” (با تلخیص و اضافات))
سایت رشد فرارسیدن 15 ذیحجه، سالروز ولادت
مقتدای پرهیزکاران و حجت خدا بر بندگان،
پیشوای دهم شیعیان،
حضرت امام علی بن محمد الهادی (علیه السلام)
را به همه مسلمانان جهان، خصوصا شما دوست عزیز تبریک عرض می‌نماید.
پاورقی ها:
برگرفته از کتاب تفسیر قرآن ناطق نوشته حجت الاسلام ری شهری
