اگر انسان پیش از آن که شروع به سخن گفتن کند، در محتوا و انگیزه و نتیجه سخنان خود کمى فکر کند، از بسیاری پیشامدهای ناگوار جلوگیری شده و بسیارى از لغزش‌هاى زبان و گناهان از انسان دور می‏شود. زیرا نسنجیده و یا بى‏مطالعه سخن گفتن، انسان را در انواع گناهان که از این عضو مخصوص سرچشمه مى‏گیرد، غوطه‏ ور مى‌‏سازد!

در همین رابطه، در فرازى ارزشمند از امام حسن‏ عسکرى‏ (علیه السلام) چنین مى‏ خوانیم:

” قلب احمق در دهان او و دهان شخص حکیم در قلب اوست.”1

بی‌شک مراد از قلب در این کلام نورانی همان عقل و فکر است، و بودن زبان در جلوی قلب، یا در عقب آن، کنایه از تفکّر و اندیشه درباره محتواى سخن یا عدم آن است.

در توضیح این عبارت گفته شده که عاقل زبانش را به کار نمى‌گیرد مگر بعد از مشورت با عقل خویش و فکر و دقت، ولى انسان احمق سخنانى که بر زبانش جارى مى‌شود و حرف‌هایى که بدون دقت مى‌گوید، بر مراجعه به فکر و اندیشه و توجه به عواقب سخن پیشى مى‌گیرد. بنابراین گویا زبان عاقل پشت قلب او قرار گرفته و قلب احمق پشت زبان اوست.2

لذا رهیافت عبارت لطیف آن حضرت چنین است که انسان عاقل نخست اندیشه مى‌کند و بعد سخن مى‌گوید، در حالى که انسان احمق نخست سخن مى‌گوید و بعد در اندیشه فرو مى‌رود. به همین دلیل سخنان انسان عاقل حساب شده، موزون، مفید و سنجیده است، ولى سخنان احمق ناموزون و گاه خطرناک و بر زیان خود اوست.

به راستى چه مى‏‌شد اگر همیشه ما پیش از آغاز سخن، به نتایج و محتوای سخنان خود مى‏‌اندیشیدیم و زیانبار بودن آن سخن و یا خطر هتک حرمت یک مؤمن، همچنین پیامد حمایت از ظالم و مانند آن را مورد بررسی قرار می‌دادیم و در راستای کسب رضای خداوند، تحقق امر به معروف و نهى از منکر و حمایت از مظلوم و مبارزه با ظالم، و خشنودى خدا اندیشه و سخن خود را به کار می‌گرفتیم!

(برگرفته از آثار آیت الله مکارم شیرازى3)

سایت رشد، فرا رسیدن 8 ربیع الثانی، سالروز ولادت

بنده خالص الهی و پیشوای برگزیده و هدایت‌گر، پیشوای یازدهم شیعیان

امام حسن بن علی العسکری (علیه السلام)

را به تمامی مسلمانان، به خصوص شما دوست عزیز، تبریک و تهنیت می‌گوید.

پاورقی‌ها:

  1. 1- “قلب الاحمق فى فمه و فم الحکیم فى قلبه” (تحف العقول، صفحه 489؛ بحارالانوار جلد 75، صفحه 374)
  2. 2- این توضیح توسط مرحوم سید رضی در شرح حکمت 40 نهج البلاغه ارائه شده است.
  3. 3- این متن با بهره‌گیری از آثار و اندیشه‌های آیت الله مکارم شیرازی (دو کتاب اخلاق در قرآن و پیام امام امیرالمومنین (علیه السلام)) توسط معاونت تحریریه بخش پژوهش دفتر ایشان تنظیم شده است.