هر عملی که انسان انجام می‌دهد، دارای خصوصیات و شاخص هایی است که بر اساس آن ها، جایگاه و ارزش عمل تعیین می‌گردد. در این بین یک شاخص وجود دارد که به خاطر اهمیت بسیارش، به آن “روح عمل” گفته می‌شود. عموما از این شاخص با لفظ “نیت” یاد می‌شود.

نیت، دلیل اصلی و قلبی انسان برای انجام هر کاری است و در واقع اصل و اساس هر عمل محسوب می‌شود. به همین جهت،‌ ملاک و معیار در محاسبه پاداش یا مجازات، همان نیت قلبی انسان نسبت به اعمال می‌باشد که اگر خالص یعنی برای خدا باشد، دارای پاداش می‌گردد و اگر آلوده به خواسته‌های نفسانی و انگیزه‌های دنیوی باشد، دارای ارزش الهی نیست. حتی شاید باعث تیرگی روح آدمی و استحقاق عذاب نیز می‌شود.

مگر نه اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: “همانا (ارزش و آثار خیر و شر) اعمال بر حسب نیت‌ها و انگیزه هاست.”1چه بسا عملی کوچک که نیت نیک، آن را بزرگ کرده و ارزشمندش می‌سازد و چه بسا عملی بزرگ که نیت بد، آن را کوچک کرده و از ارزش می‌اندازد.

به همین خاطر عمل یک شخص ریاکارِ منافق، با عمل یک فرد مومن با اخلاص، از نطر صورت و ظاهر یکسانند و چه بسا ممکن است عمل آلوده به ریا، جالبتر هم باشد؛ اما آنچه موجب امتیاز است و یکی را به عرش اعلای الهی می‌رساند و دیگری را به پایین ترین مراتب دوزخ پرتاب می‌کند، نیت است.

تا حدی نیز دلیل اهمیت نیت، روشن است. زیرا تاثیر یک عمل – مثلا نماز – در سعادت انسان، نه به خاطر خود آن عمل است، بلکه به سبب آن نورانیت و صفایی است که به خاطر آن عمل در روح آدمی پدید می‌آید و همچنان بر اثر تکرار عمل، درجه نورانیت تشدید می‌گردد. لذا شکی نیست در اینکه این گونه اثرگیری روح از عمل وقتی محقق می‌شود که شخص دارای نیتی پاک و خالص بوده، فقط کار را برای رضای خدا انجام بدهد.

همانطور که گفته شد، نیت اساس هر عمل عبادی است. از طرفی توفیق هر عبادتی را نیز خداوند عطا می‌فرماید. از این رو شایسته است اینجا نیز به درگاه خداوند برویم و نیت خالص را نیز از خود او درخواست نماییم.

در صحیفه ی سجادیه در فرازی از دعای توبه، حضرت سجاد (علیه السلام) از خدا می‌خواهند که : «بارالها، نیتم را در راه طاعت و فرمانبریت، دائم و ثابت بفرما، آنگونه که عزم و تصمیم قلبی ام به اضطراب و انحراف از مسیر بندگی دچار نگردد.»2

باشد که ما نیز همواره مراقب نیت اعمال خود باشیم و نیت خالص را پیوسته از درگاه خدا طلب کنیم، تا به لطف خدا اعمال ما نیز مورد قبول واقع گردد.

(برگرفته از کتاب “توبه (شرح دعای سی و یکم صحیفه سجادیه)”، تالیف: “آیت الله سید محمد ضیاءآبادی” (با تصرف و تلخیص))

پاورقی:

  1. 1- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): “انّما الاعمال بالنیات …” (جامع السعادات، جلد 3، صفحه 112)
  2. 2- “اللّهم و ثبّت فی طاعتک نیّـتی …” (صحیفه ی سجادیه، دعای توبه)