حضرت امام محمد تقی (علیهالسلام)، نهمین امام معصوم و فرزند حضرت رضا (علیه السلام) است که در سن هفت سالگی به امامت رسید. از آنجا که حضرت جواد (علیه السلام)، نخستین امامی بود که در سنین کم به این منصب الهی دست میافت، شاید این سئوال به ذهن متبادر شود که آیا ممکن است یک انسان در چنین سن کمی به آن حد از کمال رسیده باشد که بتواند جانشین پیامبر خدا گردد و بار مسئولیتهای ایشان را بر دوش گیرد؟ آیا در امتهای گذشته نیز چنین چیزی سابقه داشته است؟ آیا این امر برای جامعه ناگهانی و غیر مترقبه نبوده است؟
در پاسخ به سئوالات فوق بیان نکات ذیل راهگشا مینماید:
1. به‌طور معمول و بر اساس قواعد طبیعی، رسیدن به دوران شکوفایی عقل و جسم و بروز توانایی های فکری و روحی مستلزم گذشت زمان است. اما خداوند به عنوان کسی که خود قواعد طبیعی را بر جریان امور عالم حکم فرما نموده، تواناتر از آن است که خود در محدودیت قواعد طبیعی گرفتار آید. به بیان دیگر منعی وجود ندارد که خداوند بنا به مصالحی خاص، زمان لازم برای دستیابی به شکوفایی فکری را برای عدهای از بندگان خویش کوتاه ساخته و در سالهای کمتری خلاصه کند و امکان وقوع این امر در مورد عموم انسانها وجود دارد. علاوه بر این مطلب، هنگام بحث در مورد پیامبران و امامان باید متوجه نکته ی ظریف دیگری نیز بود و آن برگزیدگی این گروه از سوی خداوند است که خداوند در قرآن به آن اشاره دارد [note]1- ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین (آل عمران:33)[/note]. این اشاره مؤید این مطلب است که آنان از ابتدای خلقت، به‌واسطه ی عنایت خاص خدا و خارج از محاسبات مادی و اسباب و علل ظاهری، حداقل ویژگیهای لازم برای کسب این مناصب را دارا بوده اند.
2.در مورد سابقه ی تاریخی اینگونه اتفاق ها، قرآن مجید به رسالت حضرت یحیی (علیهالسلام) اشاره کرده و می فرماید:«و در سن کودکی به او مقام نبوت بخشیدیم [note]2- و آتینا الحکم صبیا (مریم:12)-ترجمه ی الهی قمشه ای[/note]». همچنین از حضرت عیسی (علیهالسلام)، نمونه میآورد که در همان نخستین روز تولد زبان به سخن گشود و از مادر خود در مقابل سخنان ناروا دفاع کرد، این در حالیاست که به‌طور معمول حدوداً دوازده ماه زمان لازم است تا طفل زبان به سخن بگشاید. گذشته از این، آنچه از دهان این نوزاد خارج میشود [note]3- قال انی عبدالله آتانی الکتاب و جعلنی مبارکا اینما کنت و اوصانی بالصلوه و الزکاه مادمت حیا و بربوالدتی و لم یجعلنی جبارا شقیا (مریم :30-32)[/note]، آن سان حکیمانه است که به سخنان حکیمان بزرگسال میماند.
با توجه به موارد فوق الذکر، حضرت رضا (علیه السلام)، خود به این امر آگاه بوده و در جهت آشنا کردن فضای ذهنی عموم مسلمانان، علی الخصوص شیعیان و محبین، تلاشهایی را صورت داده بودند. به عنوان مثال؛ یکی از یاران حضرت رضا (علیهالسلام)، میگوید:« در خراسان و در محضر امام رضا (علیهالسلام)، حاضر بودیم. فردی پرسید: مولای من، اگر پیش آمدی رخ داد، به چه کسی مراجعه کنیم؟ امام فرمود: به فرزندم ابوجعفر و چون آن فرد سن حضرت جواد را کم شمرد، حضرت رضا (علیهالسلام) به او فرمود: خداوند عیسیبنمریم را در سنی کمتر از سن ابوجعفر، رسول، پیامبر و صاحب شریعت تازه قرار داد.[note]4- شیخ مفید، الارشاد، مکتبه بصیرتی، ص319-کلینی، الاصول من الکافی، تهران، مکتبهالصدوق، ج 1، ص 322و384[/note]»
علیرغم آنچه در مورد امکان دستیابی یک انسان در سنین خردسالی به مناصب بزرگ الهی گفته شد و نیز کوشش حضرت رضا (علیهالسلام) در جهت تغییر الگوی ذهنی جامعه، مستندات تاریخی گویای این مطلب است که به دلیل تازگی و بداعت این اتفاق، در ذهن مردمی که از معارف امامان قبلی دور بوده و از تعلیمات کافی بهرهمند نشده بودند، سؤالاتی پیش آمد. به همین جهت و با انگیزه ی حقیقت یابی و کشف تکلیف، شیعیان اجتماعاتی تشکیل دادند و در دیدارهای خود با حضرت جواد (علیهالسلام)، پرسش هایی مطرح کردند تا از رهگذر این آزمایش، امام خویش را بشناسند و از وجود علم امامت نزد وی اطمینان حاصل کنند. امام نیز که بنا به مشی روشنگر و اطمینان بخش خود، بدون هیچ ابایی در این جلسات حضور میافتند، با بیان پاسخ های قانع کننده و بدیع به سؤالات مطرح شده از سوی علما و فقها، به عنوان نمایندگانی از عموم مردم، آنان را قانع کرده و موجبات اطمینان قلبی آنها را فراهم می آوردند. [note]5- مجلسی،بحارالانوار، ط2، تهران، المکتبه الاسلامیه،1395ه.ق،جلد50، ص 98-100-محمدبن جریرطبری، ابنرستم، دلائل الامامه،ط3،قم،منشوراتالرضی،1363ه.ق،ص204-206[/note] البته با در نظر داشتن دقت موشکافانه ی موجود در سنت ائمه ی اطهار نسبت به مسائل فکری و عقیدتی و تعلیمات آنها به شاگردان خود، پرسشگری عموم جامعهی شیعه و نیز حرکت امام در جهت پاسخگویی و رفع شبهه، اموری کاملاً طبیعی هستند.
(در تهیه این مناسبتنامه از کتاب سیمای پیشوایان، نوشته ی آقای مهدی پیشوایی استفاده شده است)
سالروز شهادت امام محمد تقی (علیهالسلام)،
بخشنده ای که در خردسالی به امامت رسید و
خورشید عمرش در جوانی از جور ظالمان غروب کرد،
بر همه ی پویندگان راه حقیقت تسلیت باد.
1384/10/9
پاورقی‌ها:
