در سخنان پیشوایان دین به ویژه امیرالمؤمنین مناسبات امام و امت تحت عنوان حقوق متقابل امت، یا وظایف امام در برابر امت و مسؤولیت مردم در قبال امام مطرح شده است.

دعا‌های صحیفه نیز از این حقیقت با بیان مخصوص خود – که همان شیوه ابراز حقایق در قالب نیایش است – یاد کرده و امام سجاد (علیه السلام) در این باره چنین فرموده است:

خداوندا ! دل ولی خود را در باره دوستانت نرم کن، و دستش را بر دشمنانت گشوده ساز، و مهربانی و رحمت و عطوفت و شفقتش را بما ارزانی دار، و چنان کن که ما از شنوندگان و مطیعان او شویم، و در راه رضایش پوینده و در نصرت او و دفاع از او یاری کننده باشیم و به این وسیله بسوی تو و پیغمبرت که رحمت هایت ای بار خدای بر او و آلش باد تقرب جوییم1

در این بخش از دعای صحیفه به گونه ضمنی ارزشهای رهبری در مدیریت نیروی انسانی و جامعه اسلامی یادآوری شده و نرم‌ خویی و دشمنی ستیزی و رأفت به مردم مورد تصریح قرار گرفته است. از سوی دیگر وظایف مردم در برابر امام عدل و مصلح خیرخواه نیز بر شمرده شده است:

1-لزوم حرف شنوی و اطاعت از او در برنامه های اجتماعی و حکومتی همانند برنامه های دینی

2- لزوم جلب رضایت و خشنودی امام.

3-لزوم یاری امام و دفاع از حریم وی.

همچنین می‌توان از عبارت فوق نتیجه گرفت که اطاعت و حمایت از امام، خود دارای پاداش و ارزش دینی و مایه تقرب به خداست.

نباید از نظر دور داشت که منظور امام سجاد از امام، پیشوای عدل الهی است و نه هر کسی که به جبر و ستم و بدون داشتن صلاحیت علمی و ایمانی بر مردم سروری کند و حکم راند زیرا قبل و بعد این دعا مشخصات امام عدل و رهبری الهی را بیان داشته و مجال هر گونه شبهه را از بین برده است.

در فراز دیگری از صحیفه می‌خوانیم:

پروردگارا، رحمت فرست بر پاکیزه‏ تران از اهل بیت او که ایشان را برای قیام به امر خود برگزیده‌ای، و خزانه داران علم، و نگهداران دین، و جانشینان خویش در زمین، و حجت های خویش بر بندگان خود قرار داده‌ای.2

امام سجاد (علیه السلام) در این عبارت به چند نکته اساسی تصریح کرده است:

1- الهی بودن منصب و مقام ائمه معصومین (علیهم السلام).

2- ویژگی ائمه و معصومین در میان خاندان پیامبر و این که همه همسران و خویشاوندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از مرتبه طهارت و عصمت برخوردار نبوده‌اند.

3- معصومین (علیهم السلام) از خاندان پیامبران (صلی الله علیه و آله و سلم)، پس از آن حضرت پاسدار دین و ارزشهای معنوی هستند.

4- معصومین (علیهم السلام) علاوه بر رهبری معنوی، در نظام اجتماعی نیز برخوردار از مقام خلافت الهی هستند و تا زمانی که آنان در میان امت هستند، رهبری دین و دنیای مردم، حق دیگران نیست.

 « برگرفته از کتاب “امام سجاد (علیه السلام)، جمال نیایشگران”، نوشته احمد ترابی (با اندکی تغییر) »

پاورقی‌ها:

  1. 1-   وَ أَلِانْ جَانِبَهُ لِأَوْلِیائِک، وَ ابْسُطْ یدَهُ عَلَی أَعْدَائِک، وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ وَ رَحْمَتَهُ وَ تَعَطّفَهُ وَ تَحَنّنَهُ، وَ اجْعَلْنَا لَهُ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ، وَ فِی رِضَاهُ سَاعِینَ، وَ إِلَی نُصْرَتِهِ وَ الْمُدَافَعَهِ عَنْهُ مُکنِفِینَ، وَ إِلَیک وَ إِلَی رَسُولِک صَلَوَاتُک اللّهُمّ عَلَیهِ وَ آلِهِ بِذَلِک مُتَقَرّبِینَ.) صحیفه سجادیه، دعای 47، بخش 63(
  2. 2-   رَبّ صَلّ عَلَی أَطَایبِ أَهْلِ بَیتِهِ الّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِک، وَ جَعَلْتَهُمْ خَزَنَهَ عِلْمِک، وَ حَفَظَهَ دِینِک، وَ خُلَفَاءَک فِی أَرْضِک، وَ حُجَجَک عَلَی عِبَادِک.) صحیفه سجادیه، دعای 47، بخش 56(