در مورد معنای توکّل، شخصی از امام علی بن موسی الرضا )علیه السلام( پرسید: “حدّ توکّل چیست؟” ایشان فرمودند: “اینکه با اتکای به خدا از هیچکس نترسی!”1

آیات مختلف قرآن نیز، مؤمنین را به توکّل به خدا توصیه می‌کنند. برای مثال قرآن می‌فرماید: “و هر کس بر خدا توکل کند، (پس او) کفایت امرش را مى‏‌کند.”2

اما معنی و مفهوم توکّل به خدا چیست؟

“توکّل” در اصل از ماده “وکالت” به معنی انتخاب‌کردن وکیل است. انتخاب وکیل مدافع، در جایی معنی پیدا میکند که انسان شخصاً قادر به دفاع مؤثر از خود نباشد؛ در این موقع از نیروی دیگری استفاده می‌کند و با کمک او به حل مشکل خویش می‌پردازد. حتّی در آنجاکه انسان خود را بر کاری توانا می‌بیند، باز عامل مؤثّر را خدا بداند، زیرا از دریچه‌ی چشم یک موحد، سرچشمه‌ی تمام قدرت‌ها و نیروها، او (خدا) است.

بنابراین، توکّل‌کردن بر خدا مفهومی جز این ندارد که انسان در برابر مشکلات و حوادث زندگی و دشمنی‌ها و سرسختی‌های مخالفان و پیچیدگی‌ها و احیانا بن‌بست‌هایی که در مسیر خود به سوی هدف دارد و در جایی‌که توانایی گشودن آن‌ها ندارد، خدا را وکیل خود سازد و به او تکیه کند و البته از تلاش و کوشش باز نایستد. پس توکّل بر خدا آدمی را از وابستگی‌ها و ترس‌ها نجات می‌دهد و به او آزادگی و اعتمادبه‌نفس می‌بخشد.

(برگرفته از کتاب “تفسیر نمونه” تالیف “آیت الله مکارم شیرازی” (با اندکی تغییرات))

 

1398/8/17

پاورقی‌ها:

  1. 1- “ما حد التوکّل؟ فقال ان لا تخاف مع اللّٰه احدا” سفینه البحار جلد 2 صفحه 682.
  2. 2- سوره طلاق آیه 3.