مسـأله اخلاق از مسائل مهمی است که دانشـمندان اسـلامی و غیر اسـلامی درباره آن کتاب ها نوشـته و بحث های گسترده کرده‌انـد. بخشی از اخلاق به موضوع مکارم اخلاق اختصاص دارد و در برگیرنده اعمـالی است که از نظر اخلاقی برجسته و فوق العاده باشـد؛ چون برخی از کارها و اخلاقیات انسان است که برای عموم مردم عادی به نظر می رسد. مثل آنکه کسـی به شما نیکی و احسان کند و شمـا نیز در برابر به او احسان و نیکی کنیـد. این یک امر عادی و طبیعی است. اما اگر کسـی توانست تا حـدی خود را کنترل کنـد و به انـدازه‌ای بر نفس خود مسـلط گردد که در مقابل بـدی و ظلم، احسـان و نیکی کنـد، این کـار از نظر اخلاقی یک کار فوق‌العاده است که همه افراد قادر بر انجام آن نیستند.
درحـدیثی پیغمبر گرامی اسلام مکارم اخلاق را این‌گونه تفسـیر کرده و فرموده است: “ای علی! سه چیز از مکارم اخلاق است: عطا کنی به کسـی که تو را محروم کرده است و هرکس با تو قطع رابطه کرد با او رفت و آمد نمایی، و درگذری از کسـی که به تو سـتم کرده است.”[note]1- “یا علی ثلاث من مکـارم الاخلاق: تعطی من حرمـک، و تصـل من قطعـک و تعفو عمن ظلمـک.” تحف العقول، ص7.[/note]و[note]2- مصادیق مکارم اخلاقی را در کلمات نورانی ائمه اطهار (علیهم السلام) می‌توان جستجو نمود. به عنوان مثال در دعای مکارم الاخلاق امام سجاد (علیه السلام) چنین آمده است:
“خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، و مرا بر خیرخواهى کسى که با من نیرنگ کند توفیق ده، و آن را که از من دورى کرده به خوبى پاداش دهم، و به آن کس که محرومم ساخته بخشش کنم، و به آن که از من بریده بپیوندم و برخلاف آن که از من غیبت کرده از وى نیکو یاد کنم، و خوبى را سپاسگزارم، و از بدى چشم بپوشم”[/note]
زندگانی امامان معصوم (علیهم السلام) آکنده از مکارم اخلاقی است. نمونه‌ای از این در زندگی امام حسن (علیه السلام) این‌گونه نقل شده است: امام حسن (علیه السلام) در کوفه بر در منزل خود نشسته بود. مرد عرب بادیه‌نشینی وارد شد و با بی‌ادبی با حضرت صحبت نمود و در حق آن حضرت و مادر و پدرش ناسزا گفته و دشنام داد. آن حضرت خادمش را صدا کرد و فرمود: یک کیسه اشرفی بیاور. حضرت آن را به مرد اعرابی داد و فرمود: مرا معذور بدار که در خانه جز این چیز دیگری نیست وگرنه زیادتر از این به تو می‌دادم. مرد اعرابی وقتی این سخن را شنید، گفت: شهادت می‌دهم به راستی تو فرزند پیامبر خدا هستی. من می‌خواستم صبر و حلم تو را امتحان کنم.[note]3- ملحقات احقاق الحق، ج19، ص321.[/note]
دستیابی به چنین مرتبه‌ای از مکارم اخلاقی نیازمند سعه صدر و روحی بلند است که برخواسته از تهذیب نفس از خودبینی و خودپسندی و به فعل رساندن تعالیم الهی است.
(برگرفته از کتاب “زندگانی امام حسن مجتبی (علیه السلام)”، تألیف: “نوشته سید هاشم رسولی محلاتی” (با تغییرات و اضافات))
پاورقی‌ها:
