آخرت طلبی – دنیا خواهی 

متن سوال:

اسلام رابطه دنیا وآخرت را چگونه تبیین می نماید ؟ آیا از نظر اسلام دنیا و آخرت دو امر کاملا متفاوت و جدا از هم می باشند ؟ بر پایه آئین اسلام ، مشخصات فرد دنیا طلب چگونه ترسیم شده و چه کسانی طالب آخرت معرفی گشته اند ؟

متن جواب:

در بینش اسلامی ، دنیا و آخرت دو حقیقت جدا و قابل تفکیک از یکدیگر به حساب نمی‌آیند، بلکه اگر از منظرصحیح به آنها نگریسته شود ، یک مجموعه واحد و جدایی‌ناپذیر را تشکیل می‌دهند که به طور کامل با یکدیگر مرتبط می‌ باشند. بر طبق نگرش اسلام که برگرفته از قرآن‌کریم، سنت نبوی و سیره گفتاری و رفتاری ائمه اطهار (علیهم السلام ) است، آخرت و آخرت‌ طلبی ممدوح و مورد ستایش است اما دنیا مشروط بر نحوه نگرش به آن ، ممدوح یا مذموم می‌باشد.

 به طور کلی اسلام ، نحوه نگرش به دنیا را دوگونه ترسیم می‌نماید. یک دیدگاه ، دیدگاهی است که در آن به دنیا به چشم هدف نگریسته می‌شود و انسان ، منتهای هدف خویش را دنیا قرار می‌دهد. بنابراین چنین شخصی به اشیای پیرامون خود دل می‌بندد و تمام تلاش خود را در راه بدست آوردن و اندوختن متاع دنیوی به کار می‌گیرد، بدون آنکه از آنها کوچکترین بهره‌ای در راه رسیدن به کمال حقیقی و سعادت جاودانه خود ببرد و بوسیله آنها ، حیات ابدی و اخروی خویش را سامان دهد. برطبق چنین نگرشی به دنیا، دنیا و آخرت با یکدیگر تضاد کامل دارند، چرا که سرآغاز حیات اخروی چنین شخصی ، مقارن با جدایی او از آنچه که برای دنیای خویش فراهم کرده ، می‌باشد.(1) اسلام چنین نگرشی به دنیا را مذمت نموده (2) و این چنین شخصی را فردی فریب‌خورده توصیف می‌نماید که سرمایه خویش را ( که همان عمر اوست) به زودی از دست می‌دهد ؛ ولی در قبال آن هیچ سود و بهره‌ای را بدست نخواهد آورد. (3)

 اما در مقابل این دیدگاه، بینشی قرار دارد که بر طبق آن به دنیا به دید وسیله نگریسته می‌شود نه هدف و دنیا (همانگونه که حقیقت موجود در خارج نیز آنرا تأئید می‌کند) سرایی موقت و گذرا پنداشته می‌شود که محل اقامت نیست بلکه هنگام جمع‌آوری توشه برای اقامتگاه دائمی انسان است.(4) فردی که دیدگاه او این چنین است این جهان را مقدمه و کشتگاهی می‌داند که ثمره و بهره آن در آخرت برداشت می‌شود و در صورت استفاده صحیح از آن ، سعادت ابدی او مهیا می‌شود. در دیدگاه چنین شخصی ، مال و مقام و . . . هرچند که فرضا کمال برخورداری از آنها را نیز داشته باشد، به خودی خود ارزشی ندارد . لذا او به آنها دل نمی‌بندد، بلکه تمام سعی و تلاش خویش را می نماید تا حداکثر بهره ‌برداری از آنها را در جهت تحصیل رضای خداوند بنماید. چنین نگرشی به دنیا نه تنها مذموم نیست بلکه اسلام آنرا می‌ستاید (5) و آنرا در هماهنگی کامل با آخرت توصیف می‌کند و شخصی را که این‌گونه به دنیا بنگرد و تمام سعی و کوشش خویش را در برگرفتن توشه از آن به کار گیرد را نه تنها دنیا‌دار نمی‌داند، بلکه او را طالب آخرت و به دنبال کمال توصف می‌کند.(6)

 از آنچه که گذشت به خوبی مشخص می‌شود که زهد نیز در نگاه اسلام دل نبستن به این دنیاست و نه عدم بهره ‌برداری صحیح از آن در تمامی امور . بر طبق تعالیم اسلامی یک مسلمان با این دیدگاه نسبت به دنیا، نه تنها هیچگاه نباید دچار سکون و عدم تحرک گردد، بلکه باید تمامی تلاش و کوشش خویش را به کار گیرد تا از لحظه به لحظه حیات دنیوی خویش و لوازم مادی در اختیارش برای سفر آخرت خود و زندگی جاودانه اش در آن سرا، توشه برگیرد. به بیان دیگر راه سعادت ابدی انسان از متن دنیا می‌گذرد و بدون بهره‌ برداری صحیح از دنیا، هرگز آدمی قادر نخواهد بود به سعادت ابدی خود در آخرت نائل شود. (7)